V. A. Kosteckiy MÁmleket hám huqíq tiykarlarí

Bilimińizdi sınań!
1.  Huqıq túsinigine sıpatlama beriń.
2.  Huqıqıy normalar adamlar arasında ulıwma qabıl etilgen 
qanday qatnasıqlardı tártipke saladı?
3.  Ulıwma  insanıylıq  qádiriyatlar  hám  óz  ara  qatnas  nor-
maları huqıqta qalay sáwlelendiriledi hám bekkemlenedi?
4.  Ne  ushın  huqıq  insandı  óz  erkinliklerin  sheklewge  má-
jbúrleydi?
5.  «Huqıqıy mámleket» túsinigine sıpatlama beriń.

---

31
7-§. ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ  
KONSTITUCIYALÍQ DÚZIMINIŃ TIYKARLARÍ
KONSTITUCIYALÍQ DÚZILISINIŃ QURAMÍ 
Konstitutcuyalıq  huqıq  tarawı  hár  bir  mámlekettiń  milliy  huqıq  ta-
rawınıń  quramlı  bólimi,  mámleket  hám  jámiyet  turmısınıń  áhmiyetli 
tárepleri,  tiykarǵı  jámiyetlik  qatnasıqlar  sisteması  bolıp  esaplanadı.  Usı 
jámiyetlik  qatnasıqlar,  óz  náwbetinde  jámiyet  turmısınıń  siyasiy,  ekono-
mikalıq, sociallıq, mádeniy hám ruwxıy tarawlarında kórinedi.
Sonıń  menen  birge,  bul  jámiyetlik  qatnasıqlar  ámelde  jámiyet  tur-
mısın  jolǵa  qoyıw,  mámleket  statusın  belgilew,  sonday-aq  insan  hám 
puqaralar huqıq, erkinlik hám de wazıypaları menen tikkeley baylanıslı. 
Bir  sóz  benen  aytqanda,  insan,  puqara,  jámiyet  hám  mámleket  turmısı 

---

32
menen  baylanıslı  eń  tiykarǵı  jámiyetlik  qatnasıqlar  sisteması  konstitu-
ciyalıq huqıqtıń tiykarı bolıp tabıladı hám mine usı qatnasıqlar tiykarında 
konstituciyalıq dúzim tiykarları payda boladı, qáliplesedi hám rawjlanadı.
Elimizdiń  milliy  sistemasında  Ózbekistan  Respublikasınıń  konsti-
tuciyalıq  dúzimi  dep  keń  mániste  konstituciya  hám  nızamlar  tiykarında 
qurılǵan, ulıwma insanıylıq qádiriyatlar ústem dep tabılǵan xalqımızdıń 
turmıs tárzi túsiniledi.
Konstituciya  hám  nızamlardıń  ústemligi,  olarda  insan  huqıq  hám 
erkinlikleriniń  eń  joqarı  qadiriyat  sıpatında  bekkemleniwi,  xalıq  aralıq 
huqıqtıń ulıwma moyınlanǵan normalarınıń tán alınıwı sıyaqlı qaǵıyda-
lar búgingi kúnde konstituciyamızdıń tiykarı sıpatında qaralmaqta. 
Konstituciyalıq  huqıq  milliy  huqıq  sistemsında  kóplep  huqıq  tar-
maqlarınan  biri  bolıp  tabıladı.  Biraq  aytıp    ótiw  kerek,  huqıq  páninde 
«konstituciyalıq huqıq» ataması túrli mánislerde qollanıladı. Bir tárepten, 
bul  huqıqtıń  anıq  bir  tarmaǵı,  bunda  «konstitutciyalıq  huqıq»  huqıqtıń 
kóplep  hár  túrli  tarmaqlarınan  biri  sıpatında  qatnasadı.  Ekinshi  tárep-
ten, bul atama «konstituciyalıq huqıq»tıń yuridikalıq pán quramlı bólimi 
sıpatındaǵı mazmunın ashıp beredi. Úshinshiden bolsa bul atama astında 
bilimlendiriw mekemelerinde úyreniletuǵın oqıw predmeti túsiniledi.
Huqıqtıń  tarmaǵı  sıpatında  konstituciyalıq  huqıq  jámiyetlik  qatna-
sıqlardı  tártipke  saladı.  Pán  sıpatında  mámleket  qurılısı,  shaxs  hám 
puqaralıq  huqıqıy  statusı,  mámlekettiń  iskerligi,  dúzilisi  h.t.b.  úyrenedi. 
Oqıw predmeti sıpatında bolsa aǵartıwshılıq wazıypasn atqaradı hám ta-
rawda toplanǵan bilimlerdi tarqatadı.