Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

Mulkka egalik qilish 
— mulkdorlik huquqining uning egasi qo‘lida 
saqlanib turishi va yaratilgan moddiy boyliklami o‘zlashtirishning iqtisodiy 
shakli.
293
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M ulkdan foydalanish - mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki 
ijtimoiy hayotda qo‘llanishi, ya'ni uning nafli jihatlarining bevosita iste'mol 
qilinishi.
Mulkni ta sa rru f etish - mol-mulk taqdirini mustaqil hal qilish.
Oilaviy biznes - tadbirkorlik faoliyatining o'zaro qon-qardoshlik aloqalari 
bilan bog‘liq bo'lgan kishilar guruhi (asosan oila a'zolari) tomonidan birgalikda 
yuritishga asoslangan shakli.
Ozuqa birligi - 1 ozuqa birligi sifatida 1 kg sulining to‘yimlilik qiymati 
asos qilib olingan.
Preferensiya - shartnoma bo'yicha beriladigan ustunlik, imtiyozli shart- 
sharoitlar.
Proteksionizm - davlatning milliy iqtisodiyot va mahalliy ishlab 
chiqaruvchilami xorij raqobatidan himoya qilish siyosati. Bunda mamlakatga 
olib kelinayotgan ayrim tovarlarga yuqori bojlar belgilanadi, ba'zi tovarlami 
olib kelish cheklanadi yoki umuman ta'qiqlanadi.
Ratsion - mollaming fiziologik holatini hisobga olgan holda bir sutkada 
beriladigan yem-xashak miqdori.
R enta - yer egalarining qishloq xo‘jaligi yerlarini foydalanishga berishdan 
oladigan pul mablag‘lari. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari tomonidan 
yaratilgan qo‘shimcha mahsulotning bir qismi yer egalari tomonidan 
o‘zlashtiriladi. Yer rentasi yerga mulkchilikning paydo bo'lishi bilan 
shakllangan. Monopol, differensial va absolyut rentalar mavjud.
Rekultivatsiya - holati yomonlashgan yer maydonining barcha 
xususiyatlarini qayta tiklash.
Rekreatsiya m aqsadlariga mo‘ljal!angan yerlar - aholining ommaviy 
dam olishi va turizmni tashkil etish uchun tegishli muassasalar va tashkilotlarga 
berilgan yerlardir.
R esurslar - 1) imkoniyat, boylik manbai, vosita; 2) ishlab chiqarishni 
ta'minlaydigan omil va vositalar. Iqtisodiy resurslar quyidagilami o‘z ichiga 
oladi: moddiy (xomashyoviy, tabiiy), mehnat, kapital va information resurslar.
Retsessiya — uzluksiz ikki chorak davomida aniqlanadigan inqiroz, 
ishchanlik faolligining pasayishi. Real yalpi milliy mahsulotning kamayishi, 
iqtisodiy tushlcunlik.
Sekyuritizatsiya - qimmatli qog'ozlardan ssuda kapitali harakatini 
ta’minlash maqsadida foydalanishni kengaytirish jarayoni bo‘lib, boshqa 
moliyaviy instrumentlarga an'anaviy qimmatli qog‘ozlar shaklini berish.
Servitut - o‘zganing yer uchastkasidan cheklangan tarzda foydalanish 
huquqi bo‘lib, qo‘shni bo‘lgan bir yoki bir necha yer uchastkalaridan 
cheklangan tarzda foydalanish huquqidir. Servitut quyidagi maqsadlarda 
belgilanishi mumkin: o‘zganing yer uchastkasi orqali piyoda yoki transportda 
o‘tish; o‘zganing yer uchastkasida drenaj ishlari o'tkazish; o‘zganing yer
294
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uchastkasidan elektr uzatish, aloqa liniyalari va quvurlar, irrigatsiya, 
muhandislik va boshqa liniyalar hamda tarmoqlar o'tkazish va ulardan 
foydalanish; o‘zganing yer uchastkasidan ekinzor va mollami sug‘orish uchun 
suv olish; mollami o'zganing yer uchastkasi orqali haydab o‘tish; o‘zganing yer 
uchastkasidan qidimv, tadqiqot va boshqa ishlami bajarish uchun vaqtincha 
foydalanish; o'zganing yer uchastkasida ihota daraxtlari ekish va tabiatni 
muhofaza qilishga taalluqli boshqa obyektlar barpo etish. Servitut, uni 
belgilashni talab qilgan shaxslar bilan o‘zga yer uchastkasining egalik 
qiluvchisi, foydalanuvchisi, ijarachisi va mulkdori o‘rtasidagi kelishuvga 
muvofiq, kelishuvga erishilmagan taqdirda esa, sudning hal qiluv qaroriga 
binoan belgilanadi.
Shartli qoramol - xo‘jalikdagi chorva mollari jami bosh sonini hisoblashda 
qo‘llaniluvchi o'lchov birligi bo'lib, chorva mollarini shartli qoramol 
oMchovida ifodalash uchun tegishli koeffitsiyentlardan foydalaniladi.
Subvensiya - hukumat mahalliy organlariga yoki xo'jaliklaming turli 
bo‘g‘inlariga davlat tomonidan beriladigan moliyaviy yordam turi.
Subsidiya - bahoni quwatlash usuli, davlat baholar o'rtasidagi farqni 
to‘laydi; pul yoki naturako‘rinishidagi yordam, nafaqa.
Sug‘orish me’yori - bir marta sug‘orish uchun kerak bo‘ladigan suv 
miqdori.
T adbirkorlik faoliyati - shakli, turi va sohasidan qat'i nazar, foyda olish va 
uni ko‘paytirish maqsadida amalga oshiriladigan iqtisodiy faoliyat.
Talab 
-
ma'lum 
vaqt 
oralig‘ida, 
narxlaming 
mavjud 
darajasida 
iste’molchilaming tovar va xizmatlar maTum turlarini sotib ohshga qodir boTgan, 
pul bilan ta’minlangan ehtiyoji.
Tender 
- 1) bozorda obligatsiya va boshqa qimmatli qog‘ozlami taklif etish 
vositasi; 2) xalqaro savdo shakli; 3) tanlov, talabgorlar o'rtasidagi raqobat.