Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

yashikchadan iboratki, o„rtacha ko„sak massasini aniqlash uchun terib 
olinayotganda ko„saklar sonini adashib ketishdan saqlaydi. 0„rtacha ko„sak 
massasini aniqlashda o„simliklar soni esa fenologik kuzatishni amalga oshirish 
uchun qanday ajratilgan bo„lsa, bu holatda ham xuddi shunday, ya‟ni hisobga 
olish maydonidagi hamma o„simliklarni xarakterlaydigan qilib ikki yoki uch 
yarusdan ma‟lum masofalar tashlab ajratiladi.
Har ikkala usul bo„yicha ham o„rtacha ko„sak massasini aniqlash uchun 
terimdan oldin alohida qilib ajratiladi. Birinchi terimdan oldin birinchi, ikkinchi 
va uchinchi hosil shoxlarining birinchi ochilgan nuqtalaridagi, ikkinchi terimdan 
oldin esa to„rtinchi, beshinchi va oltinchi hosil shoxlarining uchinchi terimdan 
oldin esa yettinchi, sakkizinchi va to„qqizinchi hosil shoxlarining birinchi hosil 
nuqtalaridaga ochilgan ko„saklaming yuqoridagi ko„rsatilgan sonlari bo„yicha 
terib olinib, oldindan tayyorlab qo„yilgan haltachalarga solib qo„yiladi. 
Xaltachaga shu namuna bilan birga, qog„ozga qaytariq, variant nomerlar: 
terilgan kun, terim soni va hosil shoxlari hamda terib olingan ko„saklar soni yozib 
qo„yiladi. 0„rtacha ko„sak massasini aniqlash uchun paxta har xil chiqindilardan 
tozalanib me‟yorigacha quritilib, aniq o„lchaydigan torozida tortiladi va terib 
olingan ko„saklar soniga bo„linadi. Olingan ma‟lumotlar, ya‟ni o„rtacha ko„sak 
massasi tortiladi, hosil shoxlar bo„yicha alohida yoki uchala terimdan oldin 
aniqlangandagi natija qo„shilib o„rtachasi bo„yicha ham solishtirilib xulosa 
qilinishi mumkin.
0„rtacha ko„chat qalinligini aniqlash. Dala tajribalarida muhim 
ko„rsatkichlardan biri o„rtacha ko„chat qalinligini aniqlash bo„lib hisoblanadi. 
Ko„chat qalinligi deganda tajriba maydonining hisobga olish qismidagi ko„chatlar