Д. Т. Абдукаримов

Линиялараро ва нав билан линиялар аро чатиштириш асосида 
дурагайлар ҳосил қилиш.
Америкалик селекционерлар баланд тогли 
районларда ўзидан чанглатилган линияларни кенг миқѐсда ҳосил қилиш 
ишларини бошлаб юборган. Бир майсалилик, ўзидан чангланувчанлик ва 
пуштсизликни мўстахкамловчи сифатида SLC – 101 (генотип SfSf mmxxzz) 
линияси олинган бўлиб, АҚШ ва Ғарбий Европада цитоплазматик эркак 
пуштсизлик асосида бир майсали навларни ҳосил қилишга асос солинган.
Ўзидан чанглатилган линияларнинг топкросс ва диаллел чатиштиришлар 
ўтказиб умумий ва хусусий комбинацион қобилиятлари аниқлангандан сўнг 
гетерозисли дурагайлар ҳосил килинади, улар қанд ҳосилдорлиги бўйича энг 
яхши диплоид навларига нисбатан 18 – 20 % устун туради.
Қанд лавлаги селекциясида охирги йиллардаги ютуқлар 
экспериментал 
полиплоидия 
усулларини қўллаш асосида эришилган. Лавлаги полиплоидияси 
соҳасида ўтказилган изланишлар натижасида селекциянинг янги истиқболлари 
очилади – яъни полиплоидия ва гетерозиснинг биргаликда самараси 
натижасида (полигибридлар) полидурагайлар ҳосил қилиш имконини 
туғдиради. Полиплоид дурагайлар сунъий ҳосил қилинган тетраплоидларни 
оддий диплоид навлари билан чатиштириш натижасида яратилади. Бунинг 
ижобий самараси триплоид дурагайларнинг гетерозис кучига асосланган. 
Ҳосил қилинган полиплоид дурагайлари уч хил геном (2х,3х,4х) ли 
анизоплоид
 
популяцияларидан иборат. Дурагайлашда тетраплоидлар она 
ўсимлиги сифатида олинади. Тетраплоид билан диплоидларнинг энг яхши 
қулай бир – бирига нисбати 4:1 ѐки 3:1 ҳисобланади. Полоиплоидия асосида 
бир майсали лавлаги яратиш муваффақиятли ҳал қилинади. Ялтушковская 
одноносемянная ва Белоцерковская односемянная навларининг тетраплоид 
шаклларидан фойдаланиб қатор бир майсали полигибрид (полидурагай) лар 
ҳосил қилинган. Лавлаги полиплоидлар сохасидаги селекция ишининг янгилиги 
тетраплоид шаклларини ўзаро чатиштиришдир. Бунинг асосида гетерозисни 
мустахкамлаш имконияти туғилади. Шундай килиб лавлагининг полиплоид 
навлари диплоид навларга нисбатан ҳосилдорлиги, қанд миқдори ва бошқа 
яхши хислатлари билан анча устун турадилар.