D. Q. Usmanova

Kontrpassiv schyotlarning ta’rifi 
Tartibga solinuvchi 
passiv schyot 
Tartibga soluvchi 
aktiv schyot 
D-t 
K-t 
D-t 
K-t 
qoldiq D 
qoldiq G 
G - D = E
SHartli belgilar: 
G - tartibga solinuvchi moddaning boshlang‘ich summasi 
D - boshlang‘ich summadan ayirib tashlanadigan tartibga soluvchi moddaning 
summasi 
E - tartibga solinuvchi moddaning haqikiy summasi. 
 
 
 

---

79 
Schyotlarni tayinlanishi va tarkibiga ko‘ra turkumlanishi.
Yig‘ib taqsimlovchi schyotlar. 
Taqsimlovchi schyotlar korxonvalarining 
ba’zi xarajatlari ustidan nazorat qilish va ulariing to‘g‘ri taqsimlanishini ta’minlash 
(shu jumladan, ayrim faoliyat tannarxini ham aniqlash) uchun taynilangan. 
Yig‘ib-taqsimlovchi schyotlar u yoki bu xo‘jalik jarayonlari bo‘yicha 
xarajatlarni, ularni keyiichalik taqsimlash maqsadida yig‘ish uchun qo‘llaniladi. 
Ular aktiv schyotlardir, chunki ularda mablag‘lar (xarajatlar) harakati hisobga 
olinadi. Bu schyotlarda yigiladigan summalar mazkur ob’ekt bo‘yicha barcha 
xarajatlar hisobga olinadigan schyotlarga o‘tkaziladi (hisobdan chiqariladi). Yig‘ib 
taqsimlovchi schyotlar ikki sababdan zarurdir: eng avvalo, ba’zi xarajatlarni bir 
nechta ob’ektlar o‘rtasida taqsimlash kerak bo‘ladi. Bular egri (bilvosita) xarajatlar 
bo‘lib, ularga umumishlab chiqarish xarajatlari kiradi. Bu erda biz «Umumishlab 
chiqarish xarajatlari» schyotini mukammal ko‘rib chiqamiz. Uning debetida 
umuman ishlab chiqarishga xizmat qilish va uni boshqarish bilan bog‘liq bo‘lgan 
xarajatlar yig‘iladi. Kreditida esa ularning summalari tegishli xarajatlarga kiritish 
maqsadida, faoliyat turlari bo‘yicha schyotlarga o‘tkaziladi (hisobdan chiqariladi). 
Bunda umumishlab chiqarish xarajatlarining katta qismi «Asosiy ishlab chiqarish» 
schyotiga o‘tkaziladi, ya’ni mahsulot tannarxiga kiritiladi. Umumishlab chiqarish 
xarajatlari hisobot davrining oxirida hisobdan chiqariladi va taqsimlanadi, bunda 
debetda yig‘ilgan hamma summa hisobdan chiqarilib, hisobot davrining oxiriga 
hech qanday qoldiq bo‘lmaydi. 
Yig‘ib-taqsimlovchi schyotning umumiy tarxi quyidagicha ko‘rinishga ega: 
A schyoti 
Yig‘ib-taqsimlovchi
Schyot 
G schyoti 
D-t 
K-t 
D-t
K-t 
D-t K-t 
qoldiq 
1/a 
1/a 
4/M 
4/g 
B schyoti 
2/b 
3/v 
D schyoti 
D-t 
K-t 
D-t 
K-t 
qoldiq 
2/b 
4/d 

---

80 
V schyoti 
E schyoti 
D-t 
K-t 
D-t 
D-t 
qoldiq 
3/v 
4/e 
a+b+v = M = g+d+e 
SHartli belgilar: 
1,2,3 - operatsiyalar - har xil xarajatlarning yig‘ilishi; 
4 - operatsiya - xarajatlarning taqsimlanishi, hisobdan chiqarilishi.