|
Badiiy asar tili
Tayyorladi:
Domiljonova Dilbaroy
Badiiy asar tili- obrazli til. Yozuvchi o’z asarida bir qancha
yo’llar bilan tilning obrazligiga, tasiriyligiga erishadi.
Shulardan biri maxsus badiiy tasviriy vositalarini, maxsus
leksik pesurslarni, poetik figuralarni, so’z o’yinlarini
mohirona qo’llash yo’li bilan asar tilining obrazliligiga
erishish.badiiy asar tilining poeyikligi, obrazliligi,
tasviriyligi asar g’oyasini, shuningdek qaxramon
harakterini jozibali qilib ochishga xizmat qiladi.
Obrazli til
03
Badiiy asar tili ko’plab o’xshatish va tasviriy vositalarga boy bo’ladi va
his tuyg’uga to’la bo’ladi, ilmiy asar tili esa teskarisi. Unda aytilayotgan
fikr jo’n, sodda, hech qanday odamni to’lqinlantiradigan so’z tasviri
ishlatilmaydi.
04
Adabiy tili – matbuot, fan, adabiyot, kitob, radio, televideniya, teatr tili,
Adabiy nutq ko’pincha yozma matn bilan bog’lik. Xatto maruzalar,
radioeshitirishlar, teatr tomoshalari og’zaki nutq shaklida ko’rinsa-da ,
ularning matnlari yozma shaklda bo’ladi. Adabiy til- garmmatik qonun
qoidalarga asoslangan, qattiy talaffuz normalariga ega bo’lgan va eng
muximi, turli shevalarda so’zladigan odamlarning hammasi
tushinadigan til hisoblanadi. Badiiy asar tili- obrazli til. Yozuvchi o’z
asarida bir qancha yo’llar bilan tilning obrazligiga, tasyligiga erishadi.
Shulardan biri maxsusu badiiy tasviriv vositalarni, maxsus leksik
resurlarni, poetic figuralani, so’z o’yinlarini moxirona qo’llash yo’li
bilan asar tilining obrazligiga erishadi.
Adabiy til
05
Badiiy asarda qahramon nutqi monolog, polilog va dialog bo’lishi
mumkin. Monolog- asar qaxramonining suxbatdoshiga, o’ziga bazan
kitobxon tomoshabinlarga qarata aytgan gap so’zi, nutqidir. Monolog
qaxramonning ruxiy kechinmalarini, fikr- muloxazalarini foydalaydi,
obrazning mohiyatini ochadi. Dialog – badiiy asarda ikki personaj
orasida bo’lgan baxs-munozara, savol-javob, suxbat. Polilog- asarda
uch va undan ortiq personaj baxs-munozaralari, tortishuvi, savol-
javobi.
Qahramon nutqi
05
Monolog: Xamid Olimjon “ Muqanna” Xalqqa ayting, men aslo
o’lganim yo’q Yov qo’loga taslim ham bo’lganim yo’q Men elimning
yuragida yashayman, Erk deganning tilagida yashyaman
Dialog : Odil Yoqubov “Ulug’bek Xazinasi” Ulug’bek va Abdullatif
dialogi: - Shahzodai juvonbaxt! – dedi sekin. – Taxtimning valiahdi sen
eding. Ollo taolo faqirni o’z rahmatiga chorlasa bu taxtga sen o’ltirur
eding. Olloning inoyati bn ko’zim tirigida bu baxtga senga nasib
bo’libdi, men bunga rozimen… - Balli sizga qiblagox! VA lekin men bu
taxtga sizning ihtiyoringiz bilan emas, birlamchi haq taoloning inoyati,
ikkilamchi o’z kuch- qudratim ila qo’lga kiritdim!
Qahramon nutqiga
misollar
05
Badiiy asarning tarkibi. Bu ish tarkibidagi qismlar, elementlarning nisbati va joylashishi. Syujet, sahna, epizodning tarkibi. Süjet elementlarining
nisbati: kechikish, inversiya va boshqalar. Kechikish (lat dan. retardatio - sekinlashuv) - adabiy va badiiy uslub: matnga qo'shimcha syujet
elementlarini kiritish orqali kechikish - lirik qashshoqliklar, turli xil tavsiflar (landshaft, ichki makon, xarakterli). Adabiy adabiyotda inversiya-
jumlada odatiy so'z tartibini buzish. So'z tartibi qat'iy belgilangan analitik tillarda (masalan, ingliz, frantsuz), stilistik inversiya nisbatan kam
uchraydi; Ingliz tilida, shu jumladan rus tilida, juda yumshoq so'zlar bilan - juda sezilarli darajada.Gusev "nasr san'ati": teskari vaqt tarkibi (Bunin
tomonidan "Oson nafas olish"). To'g'ridan-to'g'ri vaqt tarkibi. Retrospektiv ("Uliss" Joys, "Usta va Margarita" Bulgakov) - turli davrlar mustaqil
ravishda tasvirning ob'yektlariga aylanadi. Majburiy hodisalar - ko'pincha lirik matnlarda - Lermontov. Tarkibiy kontrast ("Urush va tinchlik") -
antites. Izohli kompozitsion inversiya ("Onegin", "O'lik ruhlar"). Paralelizm printsipi - qo'shiqda Ostrovskiyning "Momaqaldiroq". Tarkibiy
halqahaqida - "Tekshiruvchi". Majoziy tizimning tarkibi. Xarakter o'zaro ta'sirda. Asosiy, ikkinchi darajali, sahna, haqiqiy va tarixiy belgilar
mavjud. Yekaterina - Pugachev bir-biriga rahm-shafqat ko'rsatdi. Tarkibi. Vaqt ketma-ketligida elementlarning qismlari va asarlar rasmlarining
tarkibi va o'ziga xos pozitsiyasi. U mazmunli va semantik yukni ko'taradi. Tashqi kompozitsiya - asarni kitoblarga, jildlarga ajratish / yordamchi
va o'qish uchun xizmat qiladi. Elementlar yanada mazmunlidir: prefaces, epigraflar, prologlar / ular ishning asosiy g'oyasini ochib berishga yoki
ishning asosiy muammosini aniqlashga yordam beradi. Ichki - bu turli xil tavsiflarni (portretlar, landshaftlar, interyer), syujetga oid bo'lmagan
elementlar, sahnalashtirilgan epizodlar, har xil siqilishlar, harflar va qarashlarning har xil nutq shakllari. Kompozitsiyaning asosiy maqsadi badiiy
olam imidjiga moslikdir. Bu maqsadga kompozitsion usullar yordamida erishiladi - takrorlang eng sodda va eng maqbul bo'lganidan biri,
asarning boshlanishi va oxiri o'rtasida rulonli qo'ng'iroq o'rnatilganida maxsus badiiy ma'noga ega bo'lgan asarni, ayniqsa halqali
kompozitsiyani osonlashtiradi. Motivlarning tarkibi: 1. motivlar (musiqada), 2. kontrast (takrorlash, kontrastli oyna kompozitsiyalari), 3. tafsilotlar,
o'rnatish. 4. sukut bo'yicha, 5. nuqtai nazar - hikoyalar aytilgan yoki qahramonlar yoki voqealarning voqealari qabul qilinadigan pozitsiya.
Ko'rish turlari: ideal holistik, lingvistik, makon-vaqt, psixologik, tashqi va ichki. Yo'llarning turlari: oddiy va murakkab.
Syujet va fitna. V.B.Shklovskiy kontseptsiyasida material va usul (material va shakl) toifalari va ularning zamonaviy tushunchasi.
Avtomatlashtirish va olib tashlash. Badiiy olam tarkibidagi "syujet" va "syujet" tushunchalarining o'zaro bog'liqligi. Biror asarni talqin qilishda
ushbu tushunchalarni farqlashning ahamiyati. Süjetni rivojlantirish bosqichlari. Asarning tarkibi uning tuzilishi, muallif tushunchasiga muvofiq
uning majoziy tizimini tashkil etish sifatida. Muallifning xohishiga ko'ra kompozitsiyani topshirish. Mojaroning kuchayishi tarkibidagi aks. Badiiy
kompozitsiya, kompozitsiya markazi. Badiiylikning mezoni bu tushuncha shaklining muvofiqligi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
