N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

Y u n u s o b o d O q te p a s i 
V-XIII asrlarga oid arxeologik yodgorlik 
b o'lib, T o shkentning shimoli-sharqiy qism ida O qtepa kanali b o 'y id a
joylashgan.
Uni dastlab 1886 yilda V.P.Nalivkin qayd qilgan. 1940-41 yillarda
A.I.Terenojkin qisnian 
qazishm alar olib 
borgan. 
1975-85 
yillar 
d av o m id a Toshkent arxeologik ekspeditsiyasi tom onidan o 'rganilgan. 
O q tep a 100 
ga
dan iborat ark va qishloqdan iborat. A rk qishloqdan 
c h u q u r jarlik bilan ajratilgan. Ark xom g 'is h t va paxsadan qurilgan. 
U nda 3 qurilish bosqichi aniqlangan:
1-bosqich V-VI asriar bo'lib, bu davrda ark bunyod etilgan. Uning 
tarxi kvadrat (8 0 x80m ) b o'lib, perimetri b o 'y la b ikki (ustki va pastki) 
qator t uynuksiz gum bazli y o'laklari bo'lgan.
122

---

2-bosqich VII asr boshlarida 
tor xonalar tuproq bilan k o ‘mib 
tashlanib. m ustahkam tagkursi qilinib, ustiga binolar qurilgan.
3-bosqich VII asr oxiri -VIII asr boshlarida 3 qismga boMingan ark 
qurilgan. Bular minoradagi turar joy, diniy marosimlar oMkaziladigan 
va yordamchi x o ‘jalik xonalariga boMgan. Bu esa arkning shaham ing 
m a ’muriy, diniy va m udofaa markazi boMganligini ko‘rsatadi. Turar jo y
qismining devorlari 
rasmlar bilan 
bezatilgan. 
Diniy marosim lar 
oMkaziladigan xonada sajdagoh boMgan. 
U erdan metalldan ishlagan 
mehnat qurollari, qurol-aslahalar, shisha, sopol buyumlar, bezaklar, 
o'y inchoqlar, tangalar topilgan. Q a l’ada m udofoa devori boMmagan.
Q a l’a arab q o ‘shinlari tom onidan vayron qilingan. IX-XII asrlarda 
qishloq boMib qayta tiklangan. XIII asr boshlarida inqrozga uchragan.
Ilk o ‘rta asrlarda 0 ‘rta Osiyoda to ‘qimachilik rivojlangan. Ayniqsa, 
ipak mahsulotlariga talab katta boMgan. Ipakchilik S o ‘g ‘diyona va 
F arg‘ona vodiysida ham keng yoyilgan. VI-VII asrlarda B uxoroning 
«zandanachi» ipak mahsulotlariga talab katta boMgan. Zandanachi ipak 
mahsulotlarining namunalari Afrosiyob devoriy suratlarida saqlanib 
qolgan.
Ilk o ‘rta asrlarda 
binolar 
devoriy suratlar va haykallari bilan 
bezatilgan. Qadimgi davrda binolar asosan haykallar bilan bezatilgan 
boMsa, ilk о Mia asrlarga k o ‘proq 
devoriy suratlar bilan bezatilgan. 
Ulardan 
saroylar, 
dehqon qasrlari, zardushtiylik va buddaviylik 
ibodatxonalarining inter’erlarini bezashda keng qoMlanilgan.
Arxeologik tadqiqotlar davom ida Bolaliktepa, Varaxsha, Afrosiyob, 
Panjikentdan devoriy suratlari topilgan. Bu suratlarda ilk oMta asrlardagi 
tarixiy voqealari. ajdodlarim izning urf-odatlari. axloq normalari. xulq- 
atvorlari mohirona aks ettirilgan. Masalan, Bolaliktepa (V-VI asrlar) 
devoriy suratlarida moviy osmon fonida bazm tasvirlangan. U nda 
shohona kiyimdagi erkak va ayollarning qoMlarida oltin va kumush 
qadahlarni koMarib turgan holatlari aks ettirilgan. Afrosiyob devoriy 
suratlarida Samarqand ixshidi V arxum anning taxtga kelishi munosabati 
bilan mamlakatlararo diplomatik munosabatlar, diniy va dunyoviy 
mavzulardagi syujetlar va o ‘sha dav r madaniy hayoti aniq tasvirlangan.
1948 yilda arxeolog A.I.Terenojkin