|
5. Moliyaviy tizim yordamida hisob-kitob-to‘lovlarni amalga oshirish
Moliyaviy tizim kliring operatsiyalarini amalga oshirish hamda tovarlar,
xizmatlar va aktivlar almashinuvini rag‘batlantiruvchi usullar bilan to‘lovlarni
amalga oshirishga imkon (yordam) beradi.
Moliyaviy tizimning eng muhim funksiyalaridan biri odamlar va firmalarni
tovar va xizmatlarni sotib olish jarayonida to‘lovlarni amalga oshirishning
samarali usuli bilan ta’minlanishini o‘z ichiga oladi. Faraz qilaylik, Siz AQShda
yashaysiz. Dunyo bo‘ylab turistik sayohatni reja-lashtiryapsiz va bunda 5000
dollar barcha turistik xarajatlarni qoplash uchun yetarli bo‘ladi, deb
hisoblayapsiz. Pulni o‘zingiz bilan qaysi shaklda olishingiz lozim? Siz boshqa
mamlakatlarda tovarlar va xizmatlarga to‘lovni qay tarzda amalga oshirasiz?
Ko‘pgina xorijiy mehmonxonalar, yoshlar yotoqxonalari va restoranlar,
lekin hammasi ham emas, to‘lov vositasi sifatida AQSh dollarini qabul qiladilar.
Bu o‘rinda, albatta, kredit kartochkasidan foydalanish mumkin. Biroq, jahondagi
Siz borib ko‘rgingiz kelgan ayrim mamlakatlarda ularni qabul qilishmaydi. Sizga
yo‘l cheklarini sotib olish kerakmi? Agar kerak bo‘lsa, unda qaysi valyutada?
Ushbu barcha savollarga javob berishga uringan holda, Siz balki, barcha
mamlakatlardagi hamma sotuvchilar bir xil to‘lov vositalaridan foydalanganlarida
juda qulay bo‘lishini qayta-qayta o‘ylashingiz (istashingiz), tabiiy.
351
Endi yuqorida tasvirlangan vaziyatning o‘rniga quyidagilarni tasav-vur
qiling: Siz hukumati o‘zining fuqarolariga xorijiy valyuta operatsiya-larini
cheklab qo‘yuvchi davlatda yashovchi boy odamsiz va Siz ham dunyo bo‘ylab
sayohat qilishga qaror qildingiz. Bunda Siz o‘z mamlakatingizda milliy
valyutadan foydalangan holda xohlagan narsangizni sotib oli-shingiz mumkin.
Biroq uning tashqarisida uni (Sizning milliy valyu-tangizni) to‘lov vositasi
sifatida hech kim qabul qilmaydi. Sizning davlatingizdagi xorijiy valyutaning
defitsitli ekanligi hukumatni o‘zining fuqarolariga xorijiy valyutani sotib olish
yoki xorijdan qarz olishini ta’qiqlab qo‘yishiga majbur qiladi. Bunday vaziyatda
Siz nima qilgan bo‘lardingiz?
Bunday vaziyatda qo‘llanilishi lozim bo‘lgan imkoniyatlardan biri, u
qanchalik noqulay bo‘lmasin, quyidagicha: vataningizda qimmatbaho va
tashishga qulay bo‘lgan tovarlar sotib oling. Ularni o‘rab-chirmab, o‘zingiz bilan
olib chiqib keting va xorijda ovqat sotib olish va yashash uchun ishlatishga
harakat qiling. Boshqacha qilib aytganda,
barter,
ya’ni pul mablag‘laridan
foydalanmagan holda tovar ayirboshlashdan foydalaning. Bu o‘rinda dunyoni
ko‘rish uchun bu eng qulay usul emasligini aytishning hojati ham yo‘q. Zero, Siz
o‘zingiz bilan katta bagaj olib yurishga hamda bor vaqtingiz va kuchingizni
muzey va teatrlarni tomosha qilishga emas, balki mehmonxona yoki tushlik uchun
to‘lov sifatida Siz tomoningizdan taqdim etiladigan ayrim qimmatbaho narsalarni
qabul qilishga rozi bo‘ladigan restoran yoki mehmonxonani qidirishga
sarflashingiz aniq.
Ushbu misoldan ko‘rinib turibdiki, moliyaviy tizimning muhim
funksiyalaridan biri uy xo‘jaligi va firmalarga u yoki bu tovar va xizmatlarni sotib
olishga ortiqcha ko‘p vaqt sarflashga yo‘l qo‘ymaydigan samarali to‘lov tizimi
faoliyatini ta’minlash hisoblanadi. To‘lov vositasi bo‘lgan oltinni qog‘oz pullarga
almashtirish to‘lov tizimi samaradorligini oshirish misollaridan biri bo‘lib xizmat
qilishi mumkin. Bizning davrda oltin tibbiyotda va zargarlik ishlarida
foydalaniladigan defitsit resurs bo‘lib, qog‘oz pullar esa asosiy to‘lov vositasi
hisoblanadi. Oltinga nisbatan qog‘oz pulning haqiqiyligini tekshirish oson (ularni
soxta-lashtirish qiyinroq) va ulardan turmushda foydalanish, masalan, cho‘ntakda
olib yurish ancha qulay. Bundan tashqari, pulni bosmadan chiqarish (nashr etish)
– bu qazib olish, qayta eritish va oltin tangani zarb qilishdan anchagina arzon
jarayon. To‘lovlarni amalga oshirishning alternativ
94
vositalari: cheklar, kredit
yoki plastik kartochkalari va elektron to‘lov tizimlari paydo bo‘lishi natijasida
hisob-kitobni amalga oshirishning samaradorligi yanada oshdi.
94
“Alternativ” – mumkin bo‘lgan ikki yoki bir necha imkoniyatdan birini tanlashga asoslangan; muqobil.
“Alternativa” fransuzcha “alternative”, lotincha “alter” – ikkitadan bittasi. 1. Bir-birini inkor etuvchi
imkoniyatlardan birini tanlash; muqobillik. 2. Shu imkoniyatlardan biri. Qarang: o‘sha manba. J.I. – B.75.
352
Do'stlaringiz bilan baham: |
