3-мавзу: феодал жамияти ва унинг емирилиши давридаги иқтисодий қарашлар

«Домострой» 
асарида шаҳарликларнинг 
фаолиятига оид қонун-қоидалар мажмуаси берилган. Унда ҳоқимият ва черков, 
оила, хизматкорларга муносабат қоидалари келтирилади. Кўпгина маслаҳатлар 
ичида хўжалик юритиш, савдо, солиқ тўлаш қоидалари бор. Асарда рўй берган 
социал-иқтисодий ўзгаришлар, бой шаҳарлик психологияси ўз аксини топган.
Бозор билан яқин муносабат (савдо-солиқ)лар қатори, маҳсулотларни 
кўплаб захира қилиш (запас) кераклиги (натурал хўжалик белгиси) уқтирилади. 
Ҳунар ва савдони ўрганиш, хўжаликни бошқариш, меҳнат ва шахсий ташаббус 
рағбатлантирилади.
Россияда XVII-XVIII асрнинг бошларида йирик ўзгаришлар рўй берди, 
капиталистик ишлаб чиқариш муносабатлари пайдо бўла бошлади. Fарбий 
Европадаги меркантилистлардан фарқли равишда рус иқтисодчилари муомала 
соҳасига кам эътибор қиладилар, пул - бойлик деган фикрга қўшилмадилар. 
Улар мамлакат ичида товар алмашувини кучайтириш тарафдори эдилар, ташқи 
савдони эса асосан саноат ва қишлоқ хўжалигини ривожлантириш қуроли деб 
қараганлар. Бу ғоялар 
А.А.Ордин-Нашчокин 
(тахм. 1605-1680), 
Ю.Крижанич 
(1617-1683), 
И.Т.Посошков 
(1652-1726) асарларида баён этилган.
 
4.Ўрта аср утопиялари
Капиталистик, яъни муносабатларининг шаклланиш даврини мануфактура 
ишлаб чиқариши ва дастлабки капитал жамғарилиши билан боғлаш мумкин, бу 
давр XIV-XV асрларни ўз ичига олади, яъни ер эгалиги сусайиши билан боғлиқ.

---

59 
Бу муносабатларнинг шаклланиши 
дастлабки капиталнинг жамғарилиши 
жараёни билан ҳам боғлиқ. Адам Смитнинг фикрича, кўп сонли ишлаб 
чиқариш тармоқларининг ўзаро боғланиш йўли билан ривожида меҳнат 
унумдорлиги ўсишининг шарти дастлабки капитал жамғарилишидир. Бу 
жараён объектив, оддий бир воқеа сифатида таърифланади. Тўғри, бу жараён 
реал тарихий воқеадир, аммо у амалда бешафқат синфий кураш, аҳолининг бир 
қисмини иқтисодий ва ижтимоий эзиш, зўрлик ва алдов билан боғлиқ бўлди. Бу 
жараён давомида объектив тарихий қонуният ўзига йўл очди, натижада ишлаб 
чиқариш нисбатан ўсди, саноат ва савдо шаҳарлари кўпайди, фан ва техника 
ривож топди. Бу уйғониш даври бўлиб, минг йиллик турғунликдан сўнг 
иқтисодиёт маданият ва санъатнинг равнақига олиб келди.
Эски феодал муносабатлар емирилиб, янги буржуа-капиталистик 
муносабатлар туғила бошлади, бу эса осонлик билан бўлмади. Айниқса, 
деҳқонларнинг ўз ерларидан сиқиб чиқарилиши, мустамлакачилик, иқтисодий 
экспансия, урушлар оддий хаққа катта офат келтирди. Оқибатда 
капитализмнинг шаклланиши билан уни танқид қилиш ҳам бошланади, буни 
илк социал-утопистлар