Мавзу: «Жисмоний шахслардан олинадиган ер солиғи ва мол-мулк соли¨ини ¦исоблаш ва такомиллаштириш масалалари»

 
 

---

30 
2.3. Jismoniy shaxslar mol-mulklaridan olinadigan soliqni hisoblash va 
unidirish tartibining tahlili 
 
Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq mahalliy byudjetga 
undiriladigan asosiy soliqlardan biri hisoblanadi. Jismoniy shaxslar mol-mulk 
solig'i mahalliy byudjet daromadlarini doimiy shakllantirib turuvchi barqaror 
manba bo'lganligi uchun undiriladi. U fiskal funktsiyani bajarib, davlat byudjeti 
daromadlarini to'ldiradi. Shunday qilib mazkur soliqning ahamiyati davlat byudjeti 
daromadlarini shakllantirishdagi salmog'i bilan asoslanadi. 
Jismoniy shaxslar mol-mulk solig'ining yana bir ustun jihati shundaki, bu 
uning soliq bazasining identifikatsiyasi bilan bog'liq, ya'ni soliq ob'ektining 
qat'iyligidadir. Shuning uchun ham mol-mulkni soliq to'lashdan qochish maqsadida 
yashirish qiyin va soliqqa tortish maqsadida uni qiymatini aniqlash egasining 
xoxishidan kelib chiqmaydi. 
Quyida jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk solig'ining davlat 
byudjeti daromadlarini shakllantirishdagi ahamiyatini tahlil qilamiz. 
4-jadval 
Shayxontohur tumani mahalliy byudjetida mol-mulk
solig'ining tutgan o'rni
17

(mln.so'mda) 

 
 
Ko'rsatkichlar 
 
2015 yil 
 
2016 yil 
 
2017 yil 
summa 
% 
summa 
% 
summa 
% 
Mahalliy byudjetning jami 
soliqli daromadlari 
76029,4 
100 
80145,2 
100 
87259,4 
100 
Mahalliy byudjetga 
tushadigan mol-mulk solig'i 
1824,7 
2,4 
2083,7 
2,6 
2530,5 
2,9 
17
Shayxontohur tuman DSI ma‟lumotlari asosida tayyorlandi. 

---

31 
Jadval ma'lumotlaridan ko'rinib turibdiki, mol-mulk solig'ining Shayxontohur 
tumani mahalliy byudjet jami daromadlaridagi ulushi ancha kam. Mol-mulk 
solig'ining mahalliy byudjet daromadlaridagi salmog'i yillar bo'yicha tahlil 
qilinganda sezilarli o'zgarish 2017 yilda kuzatiladi. 2015 yil umumiy daromadda 
2,4 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2016 yil 2,6 foizdan iborat bo'lgan. Buning sababi 
jismoniy shaxslar mol-mulk solig'i tushumlarining ko'payganligi bilan izohlanadi. 
2017 yilda esa mol-mulk solig'i daromadlar tarkibining 2,9 foizini tashkil qilgan. 
Boshqa soliq turlari singari jismoniy shaxslardan undiriladigan mol-mulk solig'ini 
mavjud mexanizmini nazariy jihatdan tahlili bu soliq turini undirishni yanada 
takomillashtirilishi lozim degan xulosani chiqarishga imkon beradi. 
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda soliqqa tortishning umumiy 
rivojlanish tamoyillari soliqlar sonini qisqartirish, mol-mulkdan olinadigan soliqlar 
rolini oshirish, soliq majburiyatlarini asta-sekinlik bilan korxonalar zimmasidan 
jismoniy shaxslar zimmasiga o'tkazish zarurligiga asoslanadi. Bu tamoyillar ko'p 
yillik taraqqiyot jarayonida vujudga kelgan.
O'zbekiston byudjet daromadlari shakllantirilishida mol-mulk solig'ining 
miqdori va o'rni hozircha unchalik yuqori emas.