Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod

                                           

26

  Karimov  I.A.  Erishgan  marralarimizni  mustahkamlab,  islohatlar  yo’lidan  izchil  borish  –  asosiy  vazifamiz.  Т.: 

“O’zbekiston”, 2004. –B. 7. 

---

26 

 

Kanada  1967  yilda,  Frantsiya  va  Buyuk  Britaniya  60-yillarning  ohirida,  90-

yillarning  boshlarida  Belgiya,  Daniya,  Ispaniya,  Italiya,  Niderlandiya,  Norvegiya, 

Finlandiya,  Shvetsiya,  AQSH,  Yaponiya,  Germaniya,  Yangi  Zelandiya,  Chili, 

Meksika  bilvosita  vositalarilardan  foydalanishga  o’tishdi.  Ushbu  davlatlarning 

integratsiyalashuvi, o’z navbatida, pul-kredit siyosatini amalga oshirishda bilvosita 

vositalardan foydalanish usullarini bir-biriga yaqinlashtirishga imkon berdi.  

Ta’kidlash  joizki,  o’sha  paytda  ayrim  mamlakatlar  islohotlarda 

chekinishlarga  ham  yo’l  qo’yib,  ba’zi  bevosita  cheklovlarni  qo’llashni  davom 

ettirgan  holda,  ma’lum  muddatda  bevosita  vositalardan  foydalanishga  qaytgan 

edilar.  Xususan,  AQSH,  Buyuk  Britaniya  va  Frantsiyada  1990  yilga  qadar  kredit 

uchun ayrim bevosita cheklovlar qo’llanildi. Yaponiyada foiz stavkalarini cheklab 

qo’yish  va  kreditlash  mexanizmiga  nisbatan  tavsiyalar  berish  kabi  ahloqiy  ta’sir 

o’tkazish usuli uzoq vaqt saqlanib qolib, 1991 yilda rasman bekor qilindi

27

. 

Umuman, bilvosita usullarga o’tish jarayoni rivojlangan mamlakatlarda oson 

kechdi.  Birinchidan,  ularda  moliya  bozori  yetarli  darajada  rivojlangan  bo’lib, 

Markaziy  bank  bilvosita  vositalardan  yanada  kengroq  foydalana  boshladi. 

Ikkinchidan, makroiqtisodiy holat asosan muvozanatlashgan edi. Uchinchidan, foiz 

stavkalari  tez-tez  cheklanganligiga  qaramasdan,  odatda  ular  bozor  muvozanatini 

ta’minlovchi darajaga yaqin edi va jiddiy nomutanosibliklarni keltirib chiqarmadi.  

Rivojlanayotgan  davlatlarda  esa  ma’lum  institutsional  va  iqtisodiy  shart-

sharoitlar  yo’qligi  tufayli  ishlab  chiqarishning  pasayishi,  yuqori  darajadagi 

inflyatsiya,  byudjet  taqchilligi,  to’lov  balansi  muvozanatining  buzilishi  kabi  bir 

qator  makroiqtisodiy  muammolarni  hal  etishga  to’g’ri  kelgan  edi.  Bilvosita 

vositalarini to’liq qo’llashga o’tish, o’z navbatida, mamlakatda jiddiy iqtisodiy va 

tuzilmaviy  islohatlarni  amalga  oshirishni  talab  qiladi.  Monetar  siyosatning 

bilvosita vositalariga o’tish jarayoni turli davlatlarda turlicha bo’lishi mumkin. Bu 

borada  Xalqaro  valyuta  fondining  mutaxassislari  quyidagi  fikrni  bildirishgan: 

"Monetar siyosatning bilvosita vositalarini to’liq joriy qilish o’tish iqtisodiyotining