N. S. Gaipova, M. Z. Ismatullayeva, A. S. Axmetova, X. Z. Ismatullayeva tikuv chilik

Mashina baxyalar va baxyaqatorlar.
Tikuvchilik buyumlari tayyorlash jarayonlaridagi asosiy texnologik 
jih o z tikuv m ashinasi hiso b lan ad i. U larn i um u m iy ishlarga 
m o‘ljallangan mashinalarga, bajaradigan ishi bo‘yicha ixtisoslashgan 
mashinalarga va yarim avtomatlarga ajratish mumkin.
Choklovchi mashinalaida detallar ikki ip-ignadagi vamokidagi ipning 
o‘rilishi hisobga ulanadi. Iplaming o‘rilish usuliga qarab mashina baxyalari 
moki va zanjir baxyalaiga bo‘linadi. Gazlamalami ulashda ko‘pincha moki
29

---

baxyali mashinalar, trikotaj polotnolar va boshqa elastik materiallardan 
tikiladigan detallarni ulashda esa zanjir baxyali mashinalar ishlatiladi. 
Moki yordamida hosil qilinadigan ikki ipli baxyaqator eng ko‘p 
tarqalgan, bunda ustki ip ignaorqali materialga o ‘tganligi uchun “igna 
ipi”, pastki ip mokidagi naychadan chiqqanligi uchun “moki ip ” deb 
ataladi.
Moki baxya pishiq bo'ladi, elastik emas, unchalik ch o ‘zilmaydi, 
iplar m a’lum taranglik bilan o ‘rilgani uchun gazlam alar puxta 
ulanadi (25-rasm).
Mashina ignasining gazlamani teshib o‘tgan ikkita qo'shni nuqtalari 
orasidagi iplarning chalishuviga baxya deb aytiladi. Baxyalarning 
uzluksiz takrorlanishi natijasida baxyaqator hosil boladi.
25-rasm
Mokili mashinada baxya hosil boiishi 5 bosqichdan iborat (26 - iasm).
30

---

1) Igna gazlamani teshib o ‘tib, o ‘zi bilan birgaustki ipni igna 
plastinasi tagiga olib o ‘tadi. Eng oxirgi pastki holatiga yetib 2-3 mm 
ko‘tariladi. Bu vaqtda moki aylanma harakat qilib, chap tomonga 
igna uchiga yetib keladi va uning xalqasini iladi. Ip tortgich esa eng 
yuqori holatdan pastga 
harakatlanib, ignani ustki ip bilan 
ta ’minlaydi. Tepki gazlamani bosib turadi.
2) Igna yuqoriga harakatini davom ettiradi, gazlamadan chiqadi, 
moki aylanma xarakatini davom ettirib, ilib olgan xalqasini o ‘z atrofida 
kengaytiradi. Ip tortgich pastga harakatini davom ettirib mokini ustki 
ip bilan ta’minlaydi.Tepki vatishli reyka awalgi holatida qoladi.
3) Igna yuqoriga harakatini davom ettiradi va eng oxirgi yuqori 
holatiga yetadi. Moki chapga aylanma harakatini davom ettirib, xalqani 
maksimal kengaytiradi. Ip tortgich esa pastda harakatini davom ettirib, 
eng pastki holatiga yetadi. Tepki va tishli reyka awalgi holatida qoladi.
4) Igna pastga harakatlanadi. Moki aylanma harakatini davom 
ettirib 210°gao‘tadi, xalqani bo'shashtiradi, naycha ipi esa shu 
xalqa ichida qolib chalishuv hosil bo‘ladi. Ip tortgich birdan ko‘tariIib, 
ustki ip xalqasini tortadi.Tepki vatishli reyka awalgi holatida qoladi.
5) Igna gazlamaga kira boshlaydi. Moki orqaga aylanib, dastlabki 
holatiga keladi. Ip tortgich eng yuqori holatiga yetadi va baxyani 
taranglaydi. Shu vaqtda tishli reyka bir baxyaga gazlamani suradi. Tepki 
avvalgidek gazlamani bosib turadi.