Тошкент кимё – технология институти

Ma’ruza 15 
Kristall polimerlar 
Polimenrlarning 
kristall 
zvenolarining 
va 
makromolekulalarining 
joylashishida uzoq masofada 3 ulchamli tartibga ega. Bunda kristall o’qlaridan 
bittasining yo’nalishi makromolekula yunalishi bilan mos tushadi. Shu sababli 
kristall polimerlarda zvenolarning joylashishda uzoq masofada tartib bo’lishi 
kerak, ya’ni uning makromolekulasi tartibli tuzilgan bulishi kerak. Kristallarda 
makromolekulalar joylashsh zichligi maksimal bulishi kerak. 
Kam tartibli amorf xshchatdan zanjirlari taxlangan kristall xshchatga utish 
makromolekula konformatsiyasining uzgarishini talab kdladi. Shuning uchun 
kristallanuvchi polimer ma’lum bir termodinamik va kinetik egiluvchanlikka 
ega bulishi kerak. 
Krislallanish mexanizmi 
Kristallanish ikki bosqichdan iborat: kristallanish markazining xosil 
bulishi, bu markazlarda kristallarning o’sishi. Kristallanish markazining xosil 
bulishi. Polimer suyuqlanmasida yoki eritmasida strukturaviy assotsiatlar hosil 
bulishiga yoki yo’qlligiga olib keluvchi issiqlik fluktuatsiyasi mavjuddir. 
Kristallanish markazi hosil bo’lishida erkin energiya uzgaradi. Bu 
uzgarish markazdagi molekulalarning umumiy miqdoriga boglik. Kristallanish 
markazining kritik ulchamiga n
kr
erkin energiyaning maksimal qiymati to’g’ri 
keladi. n
kr
da erkin energiyaning qiymati musbat bulib zarodishlar xdli byokaror 
emas va zarodish o’sish zarodishning yuqolish ehtimolidan katta. Zarodish 
ulchamining ortishi bilan erkin energiya kiymati manfiylashadi, yani sistema er-
kin energiyasi kamayadi. Gomogen va geterogen kristall markazi hosil bulishini 
farklashadi, gomogen zarodish xosil bo’lishida barqaror kristallanish markazi 
hosil bo’lishi amorf fazada makromolekularning agregatsiyalanishidir. Bu 
zarodishlar hosil bulish tezligi kristallanish temperaturasi bilan belgilanadi. 
Zarodish hosil bo’lish tezligini temperaturaga boglikligi kuyidagi tenglama bilan 
ifodalanadi. 
104 

---

•
N
- xajm birligida vaqt birligida xosil bulgan zarodishlar soni; 
N
0
- konstanta;
∆E - erkin aktivlanish energiyasi; 
T
pl
0
- kristallarni suyulish temperaturasini muvozanat kiymati; 
T
kr
- kristallanish temperaturasi;
σ
- fazalar chegarasi hosil bulish energiyasining o’rtacha qiymati; 
∆N- suyuklanishning solishtirma issiqligi 
σ, α - koeffitsientlar; 
ρ
kr
- kristall zichligi.
Tenglamadan 
kurinadiki
kristallanish markazi xosil bulish 
tezligini 
temperturaga 
boglikligi 
maksimumga ega. 
T
pp
ga yakin temperaturada barqaror 
zarodish hosil bo’lishi extimollgi kam. 
Bunga 
sabab 
makromolekulalarning 
yuqori harakatchanligidir. Shishalanish 
temperaturasiga yakin temperaturada ham zarodish hosil bulish tezligi kichkina. 
Sababi sistemaning ichki energiyasi makromolekula konformatsiyasini 
105 

---

uzgartirib zich joylashish amalga oshishiga etmaydi. 
Geterogen kristallanish suyuq fazada polimer tabiatidan farqlanuvchi 
tabiatli qo’shimchalar yoki maxsus kushilgan moddalar sun’iy struktura hosil 
qiluvchilar borligi xisobiga hosil buladi. Bu xolda zarodish hosil bo’lish tezligi 
geterogen struktura xosil qiluvchilar yuzasida makromolekulalar adsorbtsiyasi 
bilan belgilanadi. 
Kristallning usishi 
Kristallanish 
jarayonida 
kristallanish 
markaziga 
makromolekula 
sigmentlarining birikishi sodir buladi. Kristallarning usish tezligini ifodalovchi 
tenglama quyidagichadir. 
0
∗