Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Туш кўриш.
Туш кўриш чуқур уйқуга кетишдан ёки уйғонишдан аввал 
содир бўлади. Уйқу тенглашиш, парадоксал ва ултрапарадоксал фазаларга 
бўлинади. Кўпинча одам ултрапарадоксал босқичда туш кўради. Туш кўриш 
бош мия яримшарлари пўстлоғида аввал бўлиб ўтган турли таъсир ёки ички 
рецепторларнинг кўзғалиб, мия пўстлоғига таъсир этиши натижасида пайдо 
бўлади. Масалан, боланинг бирор жойи оғриётган бўлса ёки ётишдан аввал 
тўйиб овқатланган бўлса у ҳар хил тушлар кўриши мумкин. Баъзан одам ухлаб 
ётганида ташқи рецепторларга таъсир бўлганда туш кўради. Масалан, оёқнинг 
очилиб қолиб, совқотиши ёки исиб кетиши туш кўришга сабаб бўлади. 
Гипноз.
В.Я.Даниловский, В.М.Бехтерев ва И.П.Павлов гипноз ҳодиса-
сини илмий асосда ўрганишган. Гипноз бир маромдаги кучсиз таъсирловчилар 
билан мия пўстлоғи айрим нерв марказларининг тормозланишига асосланган. 
Гипнозчининг бир маромда ишонтириб тавсия қилиши ёки турли ялтироқ нар-
салар ёки бир текисдаги ҳаракатлари таъсирловчилар бўлиб хизмат қилади. 
Гипнотик уйқуда тормозланиш мия ярим шарларининг ҳамма соҳасига тарқал-

---

112 
майди. Айрим марказлардаги тормозланиш бир вақтдаги индукция туфайли 
кучаяди. Бу марказ бошқа марказлардан ажралган ҳолда бўлади. Тормозланиш 
марказига қараб, гипноз қилинган одам турли субъектив сезгилар ва ҳидларни 
ҳис этади. 
5 ёшгача бўлган болалар гипнозга берилмайди. Гипнознинг кучи гипноз 
қилувчига, бола нервининг типига ва нерв системасидаги қўзғалиш, тормоз-
ланиш жараёнларининг хусусиятларига боғлиқ бўлади. 
Уйқу гигиенаси.
Болалар ва ўсмирлар уйқусини гигиеник жиҳатдан 
тўғри уюштириш улар иш қобилиятининг юқори бўлишини таъминловчи 
асосий омиллардан ҳисобланади. Боланинг ўрни қулай бўлиши, хона сокин 
бўлиши, маълум бир вақтда ухлашга ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Ухлашдан 
аввал хонани шамоллатиш, тоза ҳавода сайр қилиш, тишни ювиш, ювиниш, 
оёқларни илиқ сувда ювиш тавсия этилади. Бола кечқурун ухлашга ётишидан 
1,5-2 соат олдин овқатланиши, хона ҳарорати 20° C атрофида бўлиши керак, 
уйқудан олдин уларга кофе, чой, ширинликлар бериш мумкин эмас. 
Боланинг ўрни жуда юмшоқ ёки жуда қаттиқ ҳам бўлмаслиги керак, чун-
ки ўрин жуда юмшоқ бўлса, бола исиб кетади, қаттиқ ўрин эса эзилган жой-
ларда қон айланишини қийинлаштиради. Натижада бола ҳадеб ағдарилаверади 
ва тушлар кўради. 
Бола мириқиб ухламаса, нерв системасининг иш қобилияти пасаяди, куни 
билан ланж, паришонхотир бўлиб юради. Чуқур уйқуда боланинг нерв систе-
маси яхши дам олади. Вақтида ишлаб, вақтида дам олиш, жисмоний тарбия 
билан шуғулланиш, кун тартибига риоя қилиш, бола саломатлигини яхши-
лайди, у мириқиб ухлагандан кейин бардам бўлиб юради.