O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universitetining pedagogika instituti «gumanitar fanlar kafedrasi»

2. Geografik qobiqning chegaralari.
Geografik qobiq tushunchasini paydo 
bo’lganligiga ancha vaqt bo’lgan bo’lsada, ammo uning aniq chegaralari haqida 
xamon bir fikr yo’q. 
Geografik qobiqning yuqorigi va pastki chegaralari haqida olimlar orasida 
turlicha fikrlar mavjud. A.A.Grigorev geografik qobiqning yuqori chegarasini 20-
25 km. yuqorida joylashgan ozon qatlamidan o’tkazadi. Ozon qatlami Quyoshdan 
kelayotgan zararli nurlarni ushlab qoladi, undan pastda atmosferani quruqlik va 
okeanlar bilan o’zaro ta’sirida havo harakatlari kuzatiladi. Ozon qatlamidan 
yuqorida esa bunday harakatlar kuzatilmaydi. A.A.Grigorev fikricha geografik 
qobiqning quyi chegarasi Moxorovich chizig’idan sal pastroqdan o’tadi. 
Yopishqoqligi yuqori bo’lgan Yer po’sti ostidagi qatlam bilan Yer po’stini o’zaro 
ta’siri Yer yuzasi relyefini shakllanishida muhim ahamiyatga ega. Quruqlikda 
geografik qobiqning quyi chegarasi 30-40 km (Yer yuzasidan) chuqurlikdan o’tadi, 
okeanlar tubida esa 5-8 km chuqurlikdan o’tadi.
27
Vaxobov H. va boshqalar. Umumiy Yer bilimi. T.: 2005, 58-59-b (mazmun-mohiyatidan foydalanildi). 

---

29 
S.V. Kalesnik geografik qobiqni juda tor ma’noda tushunadi. U geografik 
qobiqni yuqori chegarasini 20-25 km. balandlikdan quyi chegarasini esa qalinligi 
500-800 m. bo’lgan gepergenez zonasining quyi qismidan o’tkazgan. Mazkur 
zonada chuqurdagi mineral moddalar tashqi ekzogen kuchlar ta’sirida o’zgaradi. 
A.G.Isachenko geografik qobiqqa troposferani, gidrosferani va litosferaning 5-6 
km. chuqurlikkacha bo’lgan yuqori qismini kiritadi (mazkur chuqurlikda cho’kindi 
jinslar o’z xususiyatlarini saqlab qoldadi). I.M Zabelin ham geografik qobiqni xudi 
shunday chegarada ajratishni ma’qullaydi, ammo geografik qobiqning quyi 
chegarasini hayot va suv tarqalgan chuqurlikdan o’tkazishini taklif qiladi. 
D.L.Armand 
bo’yicha 
geografik 
qobiqning 
yuqori 
chegarasi 
tropopauzagacha, quyi chegarasi esa Yer po’stining ostigacha cho’zilgan. 
F.N.Mil’kov ham ushbu fikriga qo’shiladi va mazkur fikrini quyidagicha 
isbotlaydi: 
- Yer iqlimini hosil qiladigan troposferadagi havo massalarining xossalari Yer 
yuzasini ta’sirida shakllanadi; 
- Yer po’sti landshaftlarning litogen asosini tashkil qiladi. 
Mana shu chegarada geografik qobiqning qalinligi quruqlikda 80 km. gacha,
o’rta okean suv osti tog’larida esa 20-25 km. ni tashkil qiladi. 
Hozirgi 
paytda 
geografik 
qobiqning 
chegaralarini 
aniqlashda 
V.N.Solntsevning fikri kengroq tarqalmoqda. Uning fikricha geografik qobiqda 
moddalar murakkab ierarxik tuzilishiga ega: mayda atomlardan tortib yirik 
jismlargacha mavjud
28
.