Mavzu: Yer Oy tizimi, Yer tipidagi sayyoralar Reja

 
 
 
 

---

 
 
 
 
Yupiter (Mushtariy)
Quyosh sistemasining planetalari ichida eng yirik hisoblangan Yupiter, tabiati 
va tuzilishiga kо‘ra, jumboqlarga boyligi bilan astronomlar diqqatini о‘ziga jalb 
etadi. Yupiterning о‘rtacha radiusi, Yer radiusidan qariyb 11 marta katta bо‘lib, 69 
ming 150 kilometrni tashkil qiladi. Bu gigant planeta 778 million kilometr masofada 
Quyosh atrofida aylanadi. Planetaning Quyosh atrofida aylanish tezligi sekundiga 
13 kilometr bо‘lib, 12 yilda bir marta tо‘la aylanib chiqadi. Boshqacha aytganda, 
Yerdagi 60 yoshli odam Yupiter yili bilan endi 5 yoshga tо‘lgan bо‘lur edi. Qizig‘i 
shundaki, Yupiterning о‘z о‘qi atrofida aylanishi, Yer tipidagi planeta 
aylanishlaridan farq qilib, ekvator qismi tezroq-9 soatu 50,5 minutli, о‘rta 
kenglamalari esa sekinroq-9 soatu 56 minutli davr bilan aylanadi. Planetaning turli 
kenglamalari turlicha burchak tezlik bilan aylanishlariga sabab, u tuzilishiga kо‘ra 
qattiq bо‘lmay, gaz-suyuq holatidagi osmon jismi ekanligidadir. Buning ustiga, 
uning kо‘ringan sirti atmosferasida “suzib yuruvchi” bulutlardan tashkil topgan. 
Planetaning tez aylanishi tufayli vujudga kelgan markazdan qochma kuch 
ta’sirida, Yupiterning kutblari bо‘ylab sezilarli siqilish kuzatiladi. Natijada uning 
ekvatoril diametri, qutbiy diametridan 9 ming 300 kilometrga katta bо‘lib qolgan. 
Yupiterning hajmi Yernikidan 1314 marta ortiq. Garchi bu sayyoraning 
zichligi Yernikidan 3,5 marta kam (1,3 g/sm
3
) bо‘lsa-da, kattaligi tufayli uning 
massasi Yer massasidan 318 marta ortiqdir. Shuning uchun ham Yupiterning tortish 
kuchi, Yerdagidan ikki yarim marta kо‘p, ya’ni 60 kilogrammli odamning og‘irligi 
Yupiterda 150 kilogrammdan ortadi. Gigant planetaga teleskop orqali qaralganda, 

---

uning sirtida turli xil ob’ektlar kuzatiladi. Bu ob’ektlar ichida tabiati haligacha 
jumboqligicha saqlanayotgan, ekvatorga parallel qora-qizg‘ish tasmalar kishi 
diqqatini о‘ziga jalb etadi.