O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

I. Zaharli moddalar ajralishini texnologik jarayonlarda bartaraf etish.
Bu 
eng radikal yo‘l hisoblanadi. Bunda zaharli moddalarni zaharligi kamroq 
moddalar bilan almashtirish yoki umuman havoga zaharli moddalar ajralishi uchun 
sharoitni qirqadigan yangi texnologiyani joriy qilish mumkin: masalan, metallarni 
qo‘rg‘oshin vannalari o‘rniga yuqori chastotali toklar bilan toblash va boshqalar. 
II. Texnologiya va uskunalarni takomillashtirish.
Bunga prinsipial yangi 
masalalarni hal qilish yo‘li bilan ham, uzluksiz jarayonlar va avtomatlashtirish 
yo‘li bilan ham erishi mumkin. Masalan mashinasozlik sanoatida havo 
erituvchilarning bug‘lari va bo‘yoq aerozollari bilan ifloslanadigan bo‘yash 
sexlarida stanoklar, mashinalar va boshqa ashyolarni pulverizatsion bo‘yash 
o‘rniga elektrostatik maydonda bo‘yash joriy qilinmokda, bu mehnatni 
engillashtirilibgina qolmasdan, balki ish zonasining sog‘lomlashishiga olib keladi. 
Vakuum sharoitlarida payvandlash sex havosiga zaharli gazlar va aerozollar 
tushishini oldini oladi. 
Ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash qo‘lda bajariladigan 
jarayonlarni yo‘qotib, mehnatni osonlashtiradi, havo muhitni yaxshilaydi, 
ishchilarning zaharli moddalar bilan muloqotda bo‘lishini chegaralaydi. Bunga 
ximiya zavodlarida moddalarni to‘ldirish, filtratsiyalash va quritish jarayonlarni 
mexanizatsiyalash, metallurgiyada domna pechlarini to‘ldirish, mashinasozlik 

---

227 
sanoatida korroziyaga qarshi qatlamlarni hosil qilishning galvaniklash jarayoni va 
boshqalar misol bo‘ladi. 
III.
Sanitariya va gigienik tadbirlar.
Bunga: xom ashyoni gigienik 
standartlari, havo holati ustidan nazorat qilib turish, zaharlarning ta’sir qilish xavfi 
oshgan sharoitlarda gigienik talablarga amal qilish (avariya sharoitlari, remont 
ishlari), binolarni rejalashtirish va pardozlash yordamida zaharlanishlarni oldini 
olish, shaxsiy himoya vositalarini qo‘llash, samarali ventilyasiya sistemalarini 
o‘rnatish, ishchilarga sanitariya jihatdan instruktaj berish kiradi.