1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Birinchi bosqich
(
1870-1900 yillar)
. Brendlar 1870 yilda AQShda shubhali 
kelib chiqishga ega bo‘lgan, yaxshi sifatli bo‘lmagan mahsulotlarga nisbatan muqobil 
sifatida paydo bo‘lgan. Bu vaqtda AQShda, butun dunyoda bo‘lganidek, tadbirkorlar 
o‘z nomiga ega bo‘lmagan mahsulotlar - sovun, lampalar, turli yormalarni ishlab 
chiqarishardi, ularni ishlab chiqaruvchisi aniq bo‘lmasdan, keyinchalik mayda yoki 
yirik magazinlarda sotish uchun harid qilinardi. Ishlab chiqaruvchi uchun bunday 

---

207 
vaziyat foydali emas edi, chunki uning mahsulotini raqibining mahsulotidan hech 
qanday ajratishmasdi. Natijada o‘yin qoidalarini o‘zlari belgilab, qaysi ishlab 
chiqaruvchidan nima sotib olish kerakligini hal qilishardi. 
Boshqa tomondan fabrikantlar magazinlar xo‘jayinlarining talablarini qondirish 
uchun bir mahsulotning bir nechta variantini ishlab chiqarishga majbur edi. Masalan, 
Colgate 1906 yilda sovunning 160 turini, 625 xil atirni va 2000 dan ortiq boshqa 
parfyumeriya mahsulotlarini ishlab chiqarardi. Mahsulotni tashish sistemasining 
yaxshilanishi, ishlab chiqarish jarayoni rentabelligining oshishi, mahsulotni 
qadoqlashdagi yangiliklar, qonunchilikda savdo markalarini himoya qilish haqidagi 
qonunlarning paydo bo‘lishi, reklama samaradorligning ortishi, sotuvning yangi 
usullarining paydo bo‘lishi “ishlab chiqaruvchining brendi” vujudga kelishiga asos 
bo‘ldi. O‘sha paytda ommaviy haridor tomonidan brendlarning paydo bo‘lishi juda 
yaxshi qabul qilindi. Bu yangilik brendli mahsulotni sotib olayotganida haridorda 
hech qanday shubha qoldirmas edi, chunki iste’molchi bu brenddan qoniqmasa, 
keyinchalik undan mahsulot sotib olmasligi aniq edi. 
Firma egalari va ularning yordamchilari (ularni tarixdagi birinchi top- 
menedjerlar deb hisoblash mumkin) shunday ommaviy iste’mol mahsulotlarini 
yaratishdiki, ular juda omadli brendlarga aylanishdi va ularning ko‘pchiligi bugungi 
kunda ham mavjud. Bu jarayon bilan parallel ravishda, uni to‘ldirgan holda mahsulot 
sifatini tubdan yaxshilash, tarqatish va reklama qilish ishlarida ham katta o‘zgarishlar 
yuz berdi.