1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

5.9-rasm. Turistik mahsulotni sotishning 5-sxemasi 
Shaxsiy sotishning samaradorligi birinchi navbatda firmada sotishni tashkil 
qilishga bog‘liq. Shaxsiy sotishni tashkil qilish personalni tanlash, ularni tayyorlash, 
Reseptiv turoperator
tashabbuskor turoperator
ulgurgi turoperator
(wholesaler)
turagentlik
turist 
Reseptiv turoperator
tashabbuskor turoperator
ulgurgi turoperator
(wholesaler)
turagent
agent
turist

---

137 
burcha va majburiyatlarni taqsimlash va nihoyat ularga ish haqini belgilashni ham o‘z 
ichiga oladi. 
Savdo xodimlarining mehnati quyidagi yo‘nalishlarda tashkil qilinadi: 
1.
Hududiy shaxsiy sotishni tashkil qilish 
– sotishni tashkil qilishning eng 
oddiy, kam harajat talab etadigan shakli bo‘lib, bir turdagi tovar va xizmatlarni 
sotishda juda qulay. Sotishni tashkil qilishning bunday turida savdo xodimlari barcha 
mijozlar uchun tovarlar va xizmatlar uchun firmaning vakili sanaladi. Masalan, 
“Artel” firmasining turli hududlarda joylashgan do‘konlari va servis markazlari bir 
vaqtning o‘zida firmaning vakillari hamdir. 
2.
Tovar bo‘yicha shaxsiy sotishni tashkil qilish 
– asosan to‘ldiruvchi va 
o‘xshash tovar va xizmatlar sotuvi bilan bog‘liq bo‘lib, bunda savdo xodimlari 
firmaning turli tovarlarini sotishga ixtisoslashadi. Kuchli raqobat sharoitida 
harajatlarini kamaytirish maqsadida aksariyat firmalar shu yo‘lni tanlaydilar. Chunki 
bir mijozning bir nechta savdo xodimiga uchrashishi zarur bo‘lsa harajatlar ortib 
ketishi mumkin. Masalan, 
Daewoo
firma do‘konlari turli ehtiyot qism va servis 
xizmatlarini ko‘rsatishga ixtisoslashgan.
3.
Mijozlar bo‘yicha shaxsiy sotishni
tashkil qilish 
– mijozlarning turli ehtiyoj 
va o‘ziga xos xizmat ko‘rsatishga zarurati bo‘lgan hollarda samaralidir. Bunda 
mijozlarni tovar va xizmat turlari, harid hajmi, vaqti va boshqa mezonlariga asosan 
tabaqalash mumkin bo‘ladi. Masalan supermarketlarda tovarlar turli toifadagi 
mijozlar bo‘yicha tashkil qilinadi. Ammo bunday yo‘nalish asosan yirik ahol 
yashaydigan shaharlarda samaralidir. Hududiy jihatdan tarqoq joylashgan aholi 
manzillarida tovar bo‘yicha yoki hududiy mezonga ko‘ra tashkil qilish maqsadga 
muvofiq.