Ўзбeкистoн рeспубликaси oлий вa ўртa мaxсус тaълим вaзирлиги тoшкeнт aрxитeктурa қурилиш институти

Задвижкалар 
сурилувчи ва сурилмайдиган шпинделли параллел ва клинли, 
қўл ёки электр приводли турларга бўлинади.
Тескари айланма клапанлар 
насосни ўчиргандан сўнг, насосдан тескари 
йўналишда сув ҳаракати юз бермаслиги учун ишлатилади. Тескари клапан 
босимли қувурда насос ва запорли арматура орасига ўрнатилади. Тескари 
клапанларни, шунингдек, насос станциялари яқинидаги босимли сув тармоқларда, 
насос станциядаги герметик коммуникациялар бузилганда сув тўлишидан 
ҳимоялаш учун ҳам ўрнатилади. Тескари айланма клапанлар “зарбасиз” деб 
номланади, улар диск ўқи горизонтал жойлашган горизонтал қувурда ўрнатилади, 
вертикалда – сувни диск остига узатишда ишлатилади. Диаметри 50-600 мм бўлган 
клапанлар шпилькалар билан тортилувчи жавобли фланецлар билан қувурга 
бирлаштирилади.
Диаметри 800-1000 мм бўлган клапанлар оғирликка қарши 
фланецлар билан фақат горизонтал қувурда ўрнатилади. 
Сақловчи (предохранителли) клапанлар, 
босимли сув тармоқларда 
ишлатилади, уларга пружинали ва ричагли (юқори босимдан ҳимоялаш учун) 
клапанлар, гидравлик зарбани ўчирувчилар, ҳавони киритиш ва сиқиш учун 

---

88 
клапанлар (вакуумни йўқотиш ва гидравлик зарбани юмшатиш учун), ҳавони 
киритиш ва қабул қилиш клапанлари киради. 
Тескари қабул қилувчи клапанлар 
сўрувчи қувурда, қувурни тўлдириш 
учун насосда ва насосни ишга туширишгача ва туширишдан кейин, ҳамда насосга 
йирик чиқинди тушмасликдан сақлаш учун ўрнатилади. Тескари қабул қилувчи 
клапанлар – сувнинг
t 
< 50°С температураси ва
Р 
- 0,25 МПа босимида, 
диаметри 
D =
50...400 мм бўлган чўян сеткали ишлаб чиқарилади. Клапанлар 
камчиликлари – катта гидравлик қаршилик ва уларни эксплуатацияда тозалаш 
мураккаблигидир. Сўнгги ҳолат, бу клапанларни I ва II категорияли сув олиш 
иншоотларида қўллашга имкон бермайди, III категория сув олиш иншоотлари учун 
эса, уларни 200 мм ли диаметрда қўллашни чегаралайди.