|
Atrof makonni orientirlash qobiliyatini
tekshirish natijalari
yaxshi
o`rta
past
79
- bolaning atrof-olamni yaxlit qabul qilishini hisobga olgan holda,
rivojlanish talablariga yaxlit yondoshuv ularning ishlab chiqilishida asos
bо‘lishiga;
- bolalarning rivojlanishlari va ta’lim olishlari tarbiyachilarning
tayyorgarligi va kasbiy salohiyatlari, bolalar va ularning ota-onalari bilan
hamkorlikni rivojlantirishga bog‘liqligiga;
- barcha bolalarni zururiy kо‘mak, rag‘bat, ta’lim va rivojlantirish bilan
tо‘g‘ri yо‘naltirilsa, ular talablarni bajarish uchun potensialga ega bо‘lishlariga;
- О‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim va rivojlantirish dasturi
talablarini bajarish vositalari: mustaqillik, ijodkorlik, tashabbuskorlik, о‘zi va
atrofdagilarga nisbatan ma’suliyatni his qilish, rang-baranglikni hurmat qilish,
tolerant hatti-harakat, vatanparvarlik, dо‘stlik va hamjihatlik hamda jamiyat va
davlatga hurmat belgisi ekanligiga.
Nutqi tо‘liq rivojlanmagan bolalarda о‘qish va yozishni о‘zlashtirish uchun
dastlabki shart-sharoitlarni shakllantirish ishlarining tizimini ishlab chiqish va
eksperimental ta’sir amaliyotlari vositalarini tanlab olish “pedagogik tizim” va
“ta’lim muhiti” tushunchalari mazmun-mohiyatidan kelib chiqqan holda tuzildi.
Adabiyotlarda mazmun-moxiyati jihatidan yaqin bо‘lgan bir qator
tushunchalar, qoidalar, tizim va ular bilan bog‘liq atamalar keltirilgan bо‘lib,
Y.M.Plotinskiy interpretatsiyasida tizim-bu bir biri bilan bog‘liq bо‘lgan kо‘pgina
elementlardir deb etirof etiladi.
Pedagogik tizim – tarbiya, ta’lim va о‘qitish masadlariga uzviy bog‘liq
bо‘lgan kо‘pgina о‘zaro bog‘langan tarkibiy va funksional komponentlardir.
Nutqi tо‘liq rivojlanmagan bolalar uchun kompensatsiyalovchi turdagi
maxsus korreksion maktabgacha ta’lim muassasasining pedagogik tizimi kо‘rib
chiqilgan modeldan farqli ravishda quyidagilar ta’siri ostida kengayadi va
murakkablashadi:
- pedagogik maqsadning kо‘p sonli jihatlari bilan;
80
- ta’limning
turli yо‘nalishdagi mazmun-moxiyati bilan (MTM
umumta’lim dasturi tarbiyalanuchilarda nutqi tо‘liq rivojlanmagan bolalar ta’lim
dasturi bilan о‘zaro muvofiq, uyg‘unlashgan bо‘lishi zarur);
- tizim subyektlarining kо‘pchiligi (nafaqat о‘qituvchi –logoped, balki,
tarbiyachi, musiqa muallimi, jismotniy tarbiya bо‘yicha yо‘riqchi, psixolog,
muassasa rahbarlari (uslubiyotchi, mudira), logopat bolaning ota-onasi bularning
barchasi pedagogik tizimning bir butun ishtirokchilari – komponentlari
hisoblanadilar. Ushbu tizimning amalda bajarilishi nutqida nuqsoni bо‘lgan
bolani ijtimoiylashuviga yо‘naltiriladi);
- pedagogik kommunikatsiyaning turli xil vositalari bilan (nutqida nuqsoni
bо‘lgan bolalar bilan ishlashda ham umumdidaktik, ham maxsus pedagogik
shakllar, usullar va vositalardan foydalaniladi);
- tizimning barcha funksional komponentlari о‘rtasidagi kо‘pgina
bog‘liqliklar bilan.
Shunday qilib, bizning oldimizda quiydagi vazifalar turadi:
- MTM pedagolari va mutaxassislari ishlaydigan dasturlar mazmunida
yuqorida sanab о‘tilgan har bir funksiya va kо‘nikmalarning shakllanish
maqsadlari aniq qо‘yilganligini tahlil qilish;
- har bir dastlabki shart-sharoitlarning shakllanishi maqsadlariga erishish
uslublari, shakllari va vositalarini aniqlash;
- о‘qish
va yozishni о‘zlashtirishning dastlabki shart-sharoitlari
shallanishiga yо‘naltirilgan ushbu ta’lim tizimining muhiti aniqlash;
- pedagogik tizim subyektlari о‘rtasida yozma nutqni о‘zlashtirish dastlabki
shart-sharoitlari shaklanishi yо‘nalishida о‘zaro harakat mavjud yoki mavjud
emasligini va uning shakllari qandayligini aniqlash.
Ta’lim muhitini tahlil qilishda biz quyidagi uslub va vositalardan
foydalandik: dasturlar tahlili (majmuaviy va parsial dasturlar); taqdim etilgan
hujjatlar tahlili; mashg‘ulotlarga qatnashish; bolalarni har xil faoliyat turlari
davomida kuzatish; rahbarlar, pedagoglar va ota-onalar bilan suhbatlashish; bola
faoliyati mahsulotlarini о‘rganish; muassasada predmetli muhitni о‘rganish.
81
Bolalarni har xil faoliyat turlari davomida kuzatish, MTMda kо‘rilgan
mashg‘ulotlar, dasturlar, hujjatlar va tarbiyachilar, logoped, psixolog, musiqa
muallimi va boshqa mutaxassislar bilan о‘tkazilgan suhbatlar tahlili (eksperiment
о‘tkazilgan MTM) bizga maktab yoshidagi bolalarda о‘qish va yozishni
о‘zlashtirishga tayyorgarlikning dastlabki shart-sharoitlari holatida aniqlangan
kamchiliklar ta’lim muhiti ma’nodor aspektalarini loyihalashtirish va
faollashtirish borasidagi quyidagi kamchiliklar tufayli kelib chiqadi degan
xulosaga kelish imkonini berdi:
-
MTM musiqa rahbari, jismoniy tarbiya bо‘yicha yо‘riqchi va boshqa
mutaxassislar olib boryotgan mashg‘ulotlarda о‘z oldilariga bolalar tomonidan
о‘qish va yozishni о‘zlashtirishga tayyorlash maqsadlarini qо‘ymaydilar, shu
bilan birga о‘zlari ishlaydigan ta’lim dasturlarida mazmun-mohiyati yozma
nutqni о‘zlashtirish uchun kerakli funksiyalar va kо‘nikmalarni shakllantirishga
yо‘naltirilgan fragmentlar qayd etilmadi;
- MTMda pedagogik jarayon bir birini tо‘ldiruvchi kо‘psonli majmuaviy va
parsial dasturlardan foydalanishdan iborat bо‘lib, bu dasturni noadekvat
sur’atlarda о‘tib bо‘lish, bolalarga qiyinchilik tug‘diruvchi mavzularda uzoq
ushlanib qolish mumkin emasligiga sabab bо‘ladi va bо‘sh vaqtda yoki kun tartibi
mobaynida u yoki bu kо‘nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishga qо‘shimcha
e’tibor berishni talab etadi;
- MTMda pedagogik jamoa hodimlari о‘rtasida muntazam о‘zaro
hamkorlikda harakatni tashkillashtirishda murakkabliklar qayd etiladi (nisbatan
uzviy о‘zaro hamkorlikdagi harakat logoped, tarbiyachilar va ota-onalar о‘rtasida
kuzatiladi; MTM rahbarlari va tarbiyachilar о‘rtasida; musiqa muallimi va
tarbiyachilar о‘rtasida), ya`ni pedagogik tizimning alohida subyektlari о‘rtasida
о‘zaro hamkorlikdagi harakat kuzatilmaydi, bu esa uning bir butunligini buzadi
va majmuaviy ishlarni amalga oshirishga halal beradi;
- MTM muhitida pedagoglar va ota-onalar о‘rtasida о‘qish va yozishni
о‘zlashtirishning dastlabki shart-sharoitlarini shakllantirishga yо‘naltirilgan
82
о‘zaro hamkorlikdagi harakatni samarali amalga oshirishga imkon beruvchi
ma’lumot mavjud emas.
Shunday qilib, kompensatsiyalovchi turdagi bolalar bog‘chalarida bolalarni
о‘qish va yozishni о‘zlashtirishga tayyorlash bо‘yicha korreksion-ta’limiy
ishlarning samaradorligi yetarli darajada emasligi, bizning nazarimizda ta’lim
mazmun-mohiyati tarkibining fragmentlarga bо‘linishi hamda bolalarda о‘qish va
yozishni о‘zlashtirishning dastlabki shart-sharoitlarini shakllantirishda ta’lim
muassasasi pedagogik tizimi mutaxassislarining ish faoliyatida hamjihatlik
yо‘qligi va predmet-fazoviy muhit tuzilishidagi alohida tamoyillarga rioya
etmaslik, ya`ni ta’lim muhitini loyihalashtirish va amalda bо‘lishini ta’minlash
kamchiliklari maktabgacha yoshdagi nutqida nuqsoni bо‘lgan bolalar tomonidan
о‘qish va yozishni о‘zlashtirishning dastlabki shart-sharoitlari shakllanishi
ehtiyojlariga adekvat bо‘lgan kо‘pqirrali fazoviy muhit tufayli kelib chiqadi.
(1-jadval)
Do'stlaringiz bilan baham: |
