28-rasm.
Berill nordon va ishqorli intruzivlaming pegmatitlarida paydo
b o ia d i. B a’zan pnevmatolit-gidrotermal jarayonlarda yuzaga keladi.
120
Ushbu jarayonlarda berill topaz, turmalin, flyuorit, fenokit,
xrizoberill,
volframit,
kammiteritlar
bilan
bir
paragenetik
assotsiatsiyalarda k o ‘rish mumkin. Ayrim konlarda berilining yirik,
gigant kristallari (AQSH da og‘irligi 16 tonnagacha), uzunligi 5 m
gacha va ko ‘ndalangi 1,5 m gacha) topilgan. Rangi chiroyli, shaffof
xillari - zumrad, akvamarin zargarlikda ishlatiladi.
Xrizokolla - CuSi
0 3
nH
2 0
.
Tarkibi o ‘zgaruvchan, singoniyasi aniq emas, ko'pincha tiniq
kolloiddan iborat. Sirti oqiq, tuproqsimon uyumlar hosil qiladi. U
havorang, b a’zida yashil, ko‘k, qo‘ng‘ir. Qattiqligi 2, m o‘rt, notekis
yuzalar bo‘yicha sinadi. Uning solishtirma ogfcirligi 2, tarkibidagi
suv 100°S dan yuqori darajada qizdirilganda ajraladi. U mis
konlarining oksidlanish zonalarida yuzaga keladi, quruq issiq iqlimli
joylarda keng tarqalgan. Xrizokollaning malaxit, azurit kalsit va
boshqa minerallar o ‘mida psevdomorfozalari uchraydi.
Turmalin
- (Na,Ca)(MgAI)6[B3A l3Si6](0 ,0 H ).
Tarkibi o ‘zgaruvchan-Si02-30-44% , B20 3-8 -12% , A120 3-
18-41% , F e0 F e20 3-38% , M gO-25% , gacha, Na20 -6 % gacha,
CaO -4% gacha va H20 -4 % gacha. Turmalinning magnitga boy xili
“dravit”, temirga boyi “sherl”, litiyli xili “elvanit” deyiladi. Uning
singoniyasi trigonal, simmetriya ko‘rinishi ditrigonal-piramidal.
Agregatlari nayzasimon, radial shu’la kabi joylashgan, chalkashib
yotgan ignachalar yoki tola-tola holida uchraydi. Uning rangi
kimyoviy rangiga bog‘liq. Odatda yashil, pushti, qizil va qora
ranglarda bo‘ladi. Yaltirashi shishadek, qattiqligi 7-7,5 «S» o ‘qi
bo‘yicha cho‘zinchoq, notekis yuzalar hosil qilib sinadi, solishtirma
og‘irligi 2,9-3,3. Turmalin pegmatitlarda pnevmo-gidrotermal
jarayonlarda, ba’zan kristallik slanetslarda, gneyslarda paydo
bo‘ladi. U ko lpincha kvars, topaz minerallar bilan bir paragenetik
assotsiatsiyalarda uchraydi. Turmalinning shaffof tiniqchiroyli
xillari zargarlikda bezak buyumlar tayyorlashda ishlatiladi.
Vollastonit
- Ca3[Si30 9]yoki C aS i0 3, nomi kimyogar
V.Vollaston (1766-1828) sharafiga qo‘yilgan. Tarkibi CaO-48,3%,
Si02-57,7% , ba’zan FeO -9% gacha borligi aniqlangan. U triklin
singoniyali, kristall qiyofasi-tabletkasimon, ko‘pincha «V» o ‘qi
bo‘yicha cho‘ziq kristallar hosil qiladi. Agregatlari varaqsimon,
121
radial shu’lasimon yoki nayzasimon,ba’zan to ‘rdek to 4qilib ketgan
tolalardan iborat. U kulrang, oq, goho qizg‘ish, shishadek
yaltiraydi. Ulanish tekisligi yuzalari sadafdek tovlanib turadi.
Qattiqligi 4,5-5; solishtirma og‘irligi 2,7-2,9 atrofida. V ollastonit-
kontakt-metasomatik jarayonlarda
(skamlarda)
yuzaga
kelib
granatlar, diopsid, gedenbergit, vezuvian, sheelit va sulfit minerallari
bilan birga uchraydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |