A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Kimyoviy bog‘lanish.
Molekulalaming tuzilishi, atomlar 
orasidagi kimyoviy bogManishni fanga birinchi bo4lib A.M.Butlerov 
(1828-1886) kiritdi. A.M.Butlerov bo4yicha moddalarning xossalari 
faqatgina ulaming miqdoriy va sifat tarkibiga qarabgina emas, 
atomlaming bir-biri bilan birikish tarkibi hamda o 4zaro ta’siriga 
qarab aniqlanadi. 
Kimyoviy 
bog4lanishning tabiatini, ya’ni 
molekulalarda atom va ionlami bir-biri bilan bogMovchi kuchni 
atom tuzilishining hozirgi zamon nazariyasi asosida tushuntirish 
mumkin. Kristallardagi ion va atomlaming o 4zaro kimyoviy bog4i
177

---

bir xil emas. Shunga ko‘ra, kristallardagi kimyoviy bog‘lar asosan 4 
ga bo‘linadi:
1. Ion bog‘ - qarama-qarshi zaryadlangan ionlaming o‘zaro 
tortilishi natijasida paydo boMadi (galitNaCl, flyuorit CaF2).
2. Metall bog‘ - metallning zaryadlangan ionlar orasidagi 
bog‘. Bu elektronlarning xarakatlaridan vujudga keladi. (Mis - Cu, 
oltin - Au, platina - Pt).
3. Kovalent bog‘i yoki atom bog‘ - ikkita atomning o‘zaro 
jipslashuvi natijasida hosil boiadi (oltingugurt - S2).
4. Van-Der-Vaals yoki qoldiq bog4 - birikmadagi neytral 
zarralar tufayli vujudga keladi (organik birikmalar - amiak -
H N 03).
Murakkab birikmalaming ichki tuzilishi rentgenstruktura 
tahlili yordamida aniqlanadi. Masalan, silikatlar, alyumosilikatlarda 
kremniy har doim tetraedrlaming markazida joylashgan bo‘lib, u 
bilan tcO” orolig‘i 1,65 A0 ga teng. Bu tetraedrlar yakka, ikkilangan, 
uchlangan, to‘rtlangan, oltilangan holda o‘zaro turli shakllar hosil 
qilib bog‘lanadi. Tetraedr uchlaridagi “O” atomlari boshqa qo'shni 
tetraedr bilan bog‘langan holda cheksiz ravishda davom etadi. 
Kationlar esa kislorodlar orasidagi bolshliqda joylashadi.
178

---