Hayot faoliyati

1 
kg g‘alla yetishtirish uchun 
500 
litr, bir 
buxanka non tayyorlash uchun 
500 
litr, 
1 
kg guruch yetishtirish 
uchun 
3000-4000 
litr, 
1 
kg qoramol go‘shtini yetishtirish uchun 
25000 
litrgacha suv sarflanmoqda. Qishloq xo
‘jaligida suv 
resurslaridan tejamli foydalanib, yuqori hosil olish hamda suvni 
tejashning zamonaviy texnologiyalarini joriy etish dolzarb 
vazifalardan biri hisoblanadi. 
Sanoatda suv resurslaridan foydalanish ham tejamli va samarali, 

---

129 
deb bo‘lmaydi. Bugungi kunda zamonaviy texnologiyalar 
qo‘llanganda ham 1 tonna po‘lat ishlab chiqarish uchun 
50 tonna, 1 tonna kapron ishlab chiqarish uchun 2500 tonna 
suv kerak bo‘lmoqda. 
Kundalik turmushda aholi tomonidan ichimlik suviga 
bo‘lgan munosabat ham maqtagulik emas. Birgina Toshkent 
shahri misolida oladigan bo‘lsak, dunyo bo‘yicha o‘tkazilgan 
tadqiqotlarda bir kishi uchun kunlik ehtiyoj 
130 
litrni tashkil 
etgani holda, shahrimizda kishi boshiga 
300-700 
litrni tashkil 
etmoqda. Shundan 
3-4 
litri ichish uchun va qolgani maishiy 
ehtiyojlar uchun sarflanmoqda. 
Har kun ertalab yuz-
qo‘lni sovunlab yuvib, tishni tozalab, 
artinib bo‘lguncha jo‘mrakdan to‘xtamay suv oqib turaveradi. 
Shu vaqtda oqizilgan suvning miqdorini bir hisob-kitob qilib 
ko‘raylik. Yuvinishga eng kamida 10 daqiqa, tishni tozalash 
uchun 4 daqiqa, artinish uchun 2 daqiqa ketsin. Jami 16 daqiqa 
suv to‘xtamay oqib turadi. O‘rtacha hisobda har daqiqada 3 
litrdan suv oqib tursa, 16 daqiqada 48 litr suv oqib ketar ekan. 
Shu 48 litr suvdan 5 litri yuvinishga, 0,5 litri tishlarni 
tozalashga, jami 5,5 litr suv kerakli va foydali ishlatilgan. 
Qolgan 42,5 litr suv foydasiz va samarasiz ishlatildi. Agarda 
141 
dush qabul qilsak, foydasiz va samarasiz ishlatilgan suv miqdori 
yanada ortishi hech kimga sir bo‘lmay qoladi. Shuni alohida 
ta’kidlash joizki, biz uchun suvdan samarali, tejamkorona va 
oqilona foydalanish hamda uni behuda, o‘ylamasdan 
sarflamaslik madaniyatini o‘rganish vaqti yetib keldi. 
Sobiq ittifoq davrida «Suvni tejab sarflash, uvol qilmaslik, 
tozaligini saqlash kerak» degan gaplarga umuman ahamiyat 
bermay qo‘yilgani, ayniqsa shaharlarda oqar suvlarning qadri 
qolmagani, suv isrofgarchiligiga loqayd va befarqlikning oqibatini 
bugungi kunda ko‘rib turibmiz. Oqar suvlarga tashlanayotgan 
chiqindi va axlatlar ichida 
nimalar yo‘q, deysiz. 
O‘zbekiston sharoitida suv resurslarining keskin taqchilligi 
va ifloslanganligi ekologik xavfsizlikka ulkan tahdiddir. Shu 
sababdan fuqarolarning bu huquqini konstitutsiyaviy maqomda 
belgilash zaruriyati vujudga keldi. Agar inson atrof-muhitga shu 
zaylda munosabatini davom ettirsa, uning halokati ikki-uch 
avlod yashab o‘tgandan so‘ng yuz berishi ehtimoldan holi emas. 

---

130 
Sayyoramiz suvlarining ifloslanishi natijasida har yili 500 
milliondan ortiq kishi turli og‘ir xastaliklarga chalinadi. 
Ikkinchidan, suvni tejash texnologiyasiga rioya qilish zarur, 
chunki biz suvni dunyoda ishlatiladigan me’yoridan 7-10 
barobar ko‘p sarflayapmiz. Dehqonchilikda tomchilatib sug‘orish 
texnologiyasini keng joriy qilish shart. Chunki 
O‘zbekistonda turli ehtiyojlar uchun ishlatiladigan suvning 
faqatgina 8 % mamlakat hududida, qolgan 92 % qo‘shni 
mamlakatlar 
hududida shakllanadi. Ya’ni O‘zbekiston hududida bir 
yilda 10 km kub suv hosil bo‘ladi hamda 89 km kub suv 
ishlatiladi. 
Mamlakatimizda suv ta’minotini yaxshilash uchun Jahon 
banki, Osiyo taraqqiyot banki, Yevropa Tiklanish va Taraqqiyot 
banki hamda boshqa bir qancha mamlakatlar bilan hamkorlikdagi 
ishlar izchil amalga oshirilmoqda. 
Hozirda 7 mlrd kishini tashkil etuvchi sayyoramiz aholisi 
borgan sari qo‘shimcha oziq-ovqat, kiyim-kechak va yoqilg‘iga 
muhtoj bo‘lmoqda. Bu esa o‘z navbatida tabiiy resurslarni, 
asosan yer, suv va o‘rmon resurslarining jadal ishlatilishiga olib 
keladi. Buning salbiy oqibati sifatida ko‘pincha yerlar dega
142 
radatsiyasi, qurg‘oqchil hududlarda cho‘llanish kuzatilmoqda. 
Yer degaradatsiyaga uchraganida va sho‘rlanganda tuproq 
unumdorligi yomonlashadi, o‘simliklar nobud bo‘ladi, sizot 
suvlar ifloslanadi. Bugungi kunda BMT ma’lumotlariga ko‘ra 
sayyoramizda quruqlikning 
. 
qismi 
cho‘llanish xavfi ostida 
turibdi. Hozirda dunyo bo‘yicha har yili 6-7 million gektar 
unumdor yer maydonlari qishloq xo‘jaligi tasarrufidan chiqib 
ketmoqda. Yer yuzida har-
yili cho‘llanish jarayonidan keltirilgan 
zarar miqdori 42 mlrd. AQSh dollarini tashkil etmoqda. 
Faqatgina 20- 
asrda antropogen ta’sir natijasida 9 million gektar 
maydonda cho‘l paydo bo‘lib, bu umumiy quruqlik 
maydonining 43 %ni tashkil etadi. Shu bois ham 1996-yil 26- 
dekabrdagi BMT konferensiyasida cho‘llanishga qarshi 
konvensiya 
qabul qilinib, hozirgi kunda dunyodagi 172 ta mamlakat 
ushbu konvensiyani ratifikatsiya qilgan. Shu joyda yer 
sho‘rlanishi o‘zi nima, degan savol tug‘iladi. 
Yer sho‘rlanishi – bu tuproqning o‘simliklarning oziq moddalar, 

---

131 
namlik, havo va kimyoviy elementlarga bo‘lgan 
e
htiyojini 
qoplay olmasligidir. yer sho‘rlanishi tuproq qatlami va yerosti 
suvlarida tuz miqdori ortishi hamda yerosti suvlari sathining 
ko‘tarilishi bilan bog‘liq vaziyat sanaladi. Yer sho‘rlanishida 
shamolning harakati, yerosti va yuzasidagi suv oqimi harakati, 
iqlim o‘zgarishi, suv bug‘lanishi, sug‘orish-melioratsiya ishlarining 
noto‘g‘ri bajarilishi kabi faktorlar muhim rol o‘ynaydi. 
Yer sho‘rlanishi asosan cho‘l zonasida kuzatilib, o‘rmon va 
dasht zonalarida sho‘rlanish nisbatan kam uchraydi. Qabul 
qilingan me’yorlarga ko‘ra yerosti suvlari sathi yer yuzasidan