М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

 
6.2. Трансфертлар таҳлили ва капитал операциялар ҳисоби 
Миллий чегаралар орқали беғараз трансфертлар бир томонлама амалга 
оширилган операцияларни ўзида намоѐн этади. 
Фараз қилайлик, Япония ҳукумати Ўзбекистонда жамоат транспорти 
учун бир неча автобусни топширди. Молиявий компенсацияни назарда 
тутмайдиган операцияларни қайд этиш учун тўлов баланси методологияси 
―трансфертлар‖ деб номланувчи категорияни ўз ичига олади. Мазкур қоида 
бир томонлама операцияларни стандарт икки томонлама операцияларга 
айлантириш имконини беради. Беғараз топширилган автобуслар Ўзбекистон 
ҳисобварақларида, трансферт (кредит) билан тўланган импорт (дебет) 
сифатида акс эттирилади. Умумий кўринишда иқтисодий қийматга эга 
бўлган ва қандайдир эквивалентни назарда тутувчи барча трансфертлар 
жорий ѐки капитал трансферт кўринишидаги қарши ўтказма билан 
кузатилади
83
. 
Умуман олганда хизмат кўрсатиш соҳасида дебет ва кредитларнинг 
асосий категорияларини савдода киритилган айни кўрсаткичлар, яъни нисбий 
қийматлар билан боғлаш мумкин. Лекин бундай ѐндашувнинг самаралилиги 
хизмат моддаларининг баъзи соҳаларга тавсия этувчи омиллари 
мураккаблиги, шунингдек, турли 
моддалар 
қиймати 
тўғрисидаги 
маълумотларнинг йўқлиги сабабли чегараланади. Шунинг учун, одатда, 
хизмат 
кўрсатиш 
соҳасида 
дебет 
ва 
кредитларнинг 
умумий 
прогнозлаштириш имконини берувчи усуллардан фойдаланилади.
83
Н.М.Махмудов, М.Т.Асқарова, И.Ю.Умаров. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш. Дарслик. – Т., ―Фан 
ва технология‖, 2014, 288 бет. 

---

125 
Капиталли операциялар ҳисобининг икки асосий элементи бўлиб, тўғри 
инвестициялар 
ва 
портфель 
инвестициялар 
ҳисобланади. 
Тўғри 
инвестицияларни ўлчаш капитал қўйилмалар қўйиш имкониятларига боғлиқ. 
Шунингдек, кўпроқ жалб қилиш муҳитини яратиш учун аниқ норматив 
базани мавжудлигини ва шунингдек макроиқтисодий турғунликни 
таъминлашда давлат сиѐсати кафолатларидан фойдаланиш зарур. Портфель 
инвестициялар чет эл инвестерларига солинган қарз мажбуриятлари давлат 
ѐки давлат ташкилотлари томонидан чиқарилган ва шунингдек, хусусий 
секторнинг қарз мажбуриятлари ва акциялар операцияларини ўз ичига олади.
Хусусий капитал оқимини прогнозлаштириш қийинроқ, кўпчилик 
мамлакатлар учун халқаро банк заѐмларига кириш чегараланган
84
.