М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

17.3. Ишлаб чиқариш ресурслари талабини прогнозлаштириш. 
Тармоқнинг узоқ муддатли (перспиктив) талаби, ҳажми ва ишлаб 
чиқариш структурасини белгилашда улар учун керакли бўлган хом ашѐ, 
мехнат ва молиявий ресурсларни прогноз қилиш керак. 
Ушбу талаб ҳисобининг асосини тармоқ махсулот бирилиги, ресурс 
хажми, мехнат хажми ва жамгарма хажми каби кўрсаткичлар (коэффициент) 
ташкил этади. Хисоботлар натурал хамда қиймат шаклида кўрсатилади
112
. 
Тармоқнинг 
хом-ашѐ 
ресурсларига 
талаби 
махсулот 
ишлаб 
чиқарилиши учун керакли моддий ресурсларнинг қиймат шаклидаги 
харажатларини ўз ичига олади. 
j
n
j
j
ij
B
x
a



1
Прогнозлаш даври ичида L
t
тармогида махсулот бирлиги учун мехнат 
харажатининг камайтирилганлиги хисобланиши: 
L
t
=L
0
E 
111
Michael Wickens Macroeconomic Theory A Dynamic General Equilibrium Approach, Princeton University 
Press Princeton and Oxford. Copyright 2008 byPrincetonUniversityPress. 461-465 p. 
112
ЛеонтьевВ.В. Экономическиеэссе. Теории, исследования, факты и политика. – М.: Политиздат, 1990, 385-
392 с. 

---

214 
L
0
- махсулотнинг базавий мехнат хажми (саноатдаги мехнат 
ресурсларининг ўсиш шароитида ПТ нинг ошиб кетиши муаммоси мухим 
ахамият касб эта бошлайди) 
Бу ҳолда ишчи кадрларга бўлган талаб
T
t
қL
t
X
t
X
t
- прогноз қилинаѐтган махсулотнинг ишлаб чиқариш хажми. 
 
 
 
17.4. Тармоқнинг прогнозлаштириш таркиби. 
Тармоқ 
ҳақида 
тўлиқ 
маълумотга 
эга 
бўлиш 
учун 
прогнозлаштириладиган объектнинг барча ташкил этувчилари фаолияти 
ҳақида тўлиқ маълумотга эга бўлиши керак, масалан, илмий техник ва 
конструкторлик тажрибалар ҳолати; ишлаб чиқариш техник базасининг 
ривожланиши; 
ишлаб 
чиқаришнинг 
ташкилий 
техник 
даражаси; 
маҳсулотнинг истеъмол даражаси ва унинг қондирилиши даражаси; 
ташкилотнинг хўжалик бошқаруви ривожланиши ва ишлаб чиқаришнинг 
ижтимоий шароити ва бошқалар. Прогнозлаштиришнинг барча турлари бир-
бири билан боғлиқ бўлиб, улар тармоқ прогнозлаштириш структурасини 
шакллантиради.
Иқтисодий прогноз объектиларига қўйиладиган талаб бу прогноз 
сруктураси ва ташкил этувчиларини тузиш. Ҳар бир иқтисодий прогноз 
ўзида: қисқа прогноз йўналиши таҳлили; унинг замонавий ҳолати; келажакда 
ривожланиш йўналиши; прогнозлаш даврида содир бўладиган муаммолар ва 
уларнинг ечимлари натижаларини амалиѐтга тадбиқ этиш; олиб борилаѐтган 
илмий изланишлар, тажриба изланишлар ва уларни прогнозлаш даврида ва 
ундан ташқарисида кутилаѐтган натижалар; фундаментал тадқиқотларни 
баҳолаш; берилган вақт оралиғида прогноз натижалари, таклифларини кўриб 
чиқиш, ушбу натижаларни ижтимоий ва иқтисодий оқибатларини баҳолаш. 
Прогноз қилинган натижаларни амалиѐтга тадбиқ этиш учун ҳар бир 
прогнозга қуйидагилар зарурдир: берилган давр мобайнида содир бўлаѐтган 
асосий воқеаларни аниқлаб, прогноз натижаларига таъсирини аниқлаш; 
прогноз натижаларини энг яқин ва энг узоқ амалга ошиш даврини ва ушбу 
вақт ўзгаришига таъсир этувчи омилларни аниқлаш; прогноз жараѐнини 
ишлатилиш соҳасини ѐки умумий соҳасини прогнозлатирилаѐтган объектга 
бошқа объектлар томонидан ички ва ташқи таъсирини сифат ва миқдор 
жиҳатдан аниқлаш; прогноз натижаларини амалга ошириш учун керак 
бўладиган хом-ашѐ, энергия, меҳнат ва молиявий ресурслар ҳажмини 
аниқлаш; прогнозлаш натижаларини техник иқтисодий ва бошқа 
кўрсатгичлар бўйича баҳолаш.