|
Tikuv mashinalarining rivojlanish tarixi
TiQuv mashinasining dastlabQi QO`rinishlari Leonardo da Vinchining loyiҳalarida aQs
etgan. XVI asr oxirlarida angliyaliQ Uil‘yam Li bir ipli zanjirsimon baxyali tO`қima tiQish
mashinasini Qashf etdi. 1755 yili Qarl Veyzental қO`lda bajariladigan қaviқlardan nusxa
QO`chiruvchi tiQuv mashinasini yaratadi. Ҳozirgi paytda ҳam bir қator firmalarda қO`lda
bajariladigan қaviқlarga O`xshash baxya ҳosil қilib tiQuvchi mashinalar ishlab chiқarilmoқda.
Bu mashinalar teri maҳsulotlari, poyabzal va қO`lқoplarni tiQishga mO`ljallangan
bO`lib, ularning ishlash printsiplari Q. Veyzental va T.Sent ixtirolariga asoslangan. 1790 yili
Angliyada teri maҳsulotlarini tiQadigan mashina uchun Tomas Sentga patent berilgan.
Mashina қO`lda yurgizilar, poyabzal detallari ҳam igna tagida қO`lda surilib turilardi (1-
rasm). Bu mashina QonstruQtsiyasi uncha muraQQab bO`lmasa-da, unda ilgarilanma-қaytma
ҳaraQatlanuvchan igna yuritgichi, gorizontal igna plastinasi, baxya uzunligini O`zgartirish va
gazlamani surish қurilmalari mavjud bO`lgan.
1-rasm. 1790 yili Tomas Sent tomonidan yaratilgan dastlabQi tiQuv mashinasi.
1829 yili frantsuz Bartolomeya Timon‘e yuқoridagi mashinalardan muQammalroқ bir
ipli zanjirsimon baxyali tiQuv mashinasi asosida ҳarbiy Qiyim tiQishga mO`ljallangan 80 ta
tiQuv mashinasini yaratgan.
1834 yili ameriQaliQ Uolter Xant ustQi va ostQi iplar қO`llanilgan birinchi moQi
baxyali tiQuv mashinasi yaratgan. Bu mashinada ostQi ipning tarangligini sozlash қurilmasi
bO`lmaganligi sababli, sifatli baxyaқator olish imQoni yO`қ edi. 1843 yili AmeriQada
Bendjamin Bin tomonidan yoysimon shaQldagi ignali tiQuv mashinasini yaratilgan. 1845 yili
AҚSH da ellios Xou moQi baxyali tiQuv mashinasi uchun patent oldi. Bu mashinada gazlama
vertiQal tarzda suruvchi richag ildirgichlariga sanchib қO`yilar va faқat tO`ғri yO`nalishda
surilar edi. Uning buQiQ ignasi gorizontal teQisliQda ҳaraQatlanar, tO`қuv stanogi moQisiga
O`xshash moQisi esa ilgarilanma-қaytma ҳaraQatlanar edi. Bulardan Qeyingi Qashfiyotchilar
tiQuv mashinalarini yanada taQomillashtirdilar. A.Vil‘son (1850 yil), I.Gibbs va I.Zingerning
(1851 yil) dastlabQi mashinalarida igna vertiQal ҳaraQatlanar, tepQi bilan bostirib қO`yilgan
gazlama esa gorizontal platformada ҳaraQatlanar edi. Oldin bu mashinalarda gazlamani tO`xtab-
tO`xtab surib turadigan tishli ғildiraQcha bO`lgan, QeyinchaliQ esa uning O`rniga tishli reyQa
O`rnatilgan. Xuddi shu davrda ameriQaliQ Grober va BeQerlar iQQi ipli zanjirsimon baxyali
tiQuv mashinasini yaratdilar. Bu mashinada ustQi ip vertiQal ilgarilanma-қaytma
ҳaraQatlanuvchan tO`ғri ignadan, ostQi ip esa gorizontal ҳaraQatli buQiQ ignadan uzatilar edi.
1858 yili «Vil‘QoQQ – Jibss» firmasi aylanma ҳaraQatlanuvchan iQQi ipli zanjirsimon
baxyali tiQuv mashinasini ishlab chiқara boshladi. SHu davrdan boshlab ingliz Tomas eyt,
germaniyaliQ Villi Pfaff va Deton Nauman, shved XusQvarno va boshқalarning tiQuv
mashinalarini ishlab chiқaruvchi, loyiҳalash va taQomillashtirish ishlari bilan shuғullanuvchi
firmalari tashQil etiladi.
1870 yildan boshlab YAponiya, Rossiya va boshқa davlatlarda «Zinger» firmasi yiғuv
ustaxonalarini tashQil etadi. Bu ustaxonalarda chetdan Qeltirilgan detallardan tiQuv mashinasi
yiғilar edi.
O`tgan asrning 30–50-yillarida AҚSH, BuyuQ Britaniya, Germaniya va Frantsiya
davlatlaridan tiQuv mashinalariga 30 dan ortiқ patent olingan va Qatta ҳajmda ishlab chiқarila
boshlangan.
Ҳozirgi vaқtda jaҳonda tiQuv mashinalarini ishlab chiқaruvchi 100 dan ortiқ firma va
Qorxonalar mavjud. SHulardan eng yiriQ firma va mashinasozliQ Qorxonalari ҳaқida
tO`xtalamiz. «Zinger» mashinasozliQ firmasi tashQil қilinganidan ҳozirga қadar asosan teri va
tiQuvchiliQ maҳsulotlarini tayyorlashga mO`ljallangan moQi baxyali maishiy va sanoat tiQuv
mashinalarini ishlab chiқaryapti. «SHtrobel» (Germaniya) firmasining 200 dan ortiқ turli tipdagi
QO`rinmas choQ ҳosil қilib, tiQuvchi mashinalari QO`p davlatlarda, jumladan, mamlaQatimiz
engil sanoati Qorxonalarida Qeng қO`llanilmoQda. Zanjirsimon baxyali tiQuv mashinalari
AmeriQada «YUnion Spetsial», yarimavtomatiQ ravishda ishlaydigan tiQuvchiliQ sanoati
mashinalari esa «Riss» firmalarida ishlab chiқarilishi yO`lga қO`yilgan. «Rimol‘di» (Italiya)
firmasida ishlab chiқarilayotgan bir, iQQi va QO`p ipli zanjirsimon baxyali taQomillashtirilgan,
avtomatiQ boshқaruvli va muraQQab texnologiQ jarayonlarni bajaruvchi maxsus tiQuv
mashinalarida tiQish sifatini nazorat қiluvchi eleQtron қurilmalar O`rnatilgan (2-rasm).
«Torrington» firmasida esa barcha QO`rinishdagi tiQuv mashinalari uchun ignalar
tayyorlanadi.
Qeyingi 25–30 yil ichida YAponiyada tiQuvchiliQ sanoati mashinasozligi ancha
rivojlandi. «YAmoto», «JuQi», «Qansai Spetsial», «SeyQo» firmalarida pnevmatiQ va eleQtron
mexaniQaviy қurilmali avtomatiQ va yarimavtomatiQ mashinalar, avtomatiQ boshқaruvli
tizimlar Qatta ҳajmda ishlab chiқarilyapti.
«JuQi» firmasining zanjirsimon baxyali yO`rmab tiQish mashinalari barcha turdagi
gazlamalarni sifatli tiQishga mO`ljallangan bO`lib, ularda texniQ va texnologiQ talablarga javob
beruvchi қO`shimcha mexanizm va қurilmalar қO`llanilgan (3- rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |
