O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti tehnologik ta’lim kafedrasi fan va texnika tarixi

4- Mavzu: Uyғonish davri. XIV-XVI asrlar Evropada ilmiy bilimlar rivojida yangi davr. 
Reja:
1.
XIY-XYI asrlarda Italiyada ilk uyғonish va gumanizm. 
2.
Ғarbiy Evropaning buyuk gumanist yozuvchilari va ularning ilm-fan rivojiga қO`shgan 
ҳissalari. 
 
1- asosiy savol: XIY-XY asrlarda Italiyada ilk uyғonish va gumanizm. 
XV asr oxiridan Evropaning peshқadam mamlaQatlarida tushQunliQQa yuz O`girgan 
feodal tuzumga қarshi Qurash avj olib Qetdi: odamlar ongida ҳam O`zgarish yuz berdi. Sababi 
Ғarbiy Evropada yuz bergan aloҳida madaniy va tafaQQuriy taraққiyot davri ―Renessans‖ 
atamasi dastlab Italiyadagi madaniy –ma`naviy yuQsalish (XIV – XVI asrlar) ga nisbatan 
қO`llanilgan uni O`rta asrlar ilQ turғunligidan yangi davrga O`tish bosқichi deb baҳolaganlar.
Renesansning asosiy alomatlari tafaQQurda va ilmu ijodda dogmatizm, jaҳolat va 
mutaasibliQni yorib O`tib insonni uluғlash, uning iste`dodi, aқliy – fiQriy imQoniyatlarini 
yuzaga chiқarish: antiQ davri (YUnon-Rum) madaniyatiga қaytib, uni tiQlash, boyitish, cherQov 
sxolastiQasidan қutulib, adabiyot va san`atda dunyoviy gO`zalliQ, ҳayot taronalarini қizғin 
Quylash, inson erQi, ҳurfiQrliligi uchun Qurashish. Buning natijasi O`laroқ, ilm-fan, adabiyot va 
san`at niҳoyatda rivojlandi. «Uyғonish» termini (frantsuzcha «renessans») yangi madaniyatning 
antiQ madaniyat bilan aloқadorligini QO`rsatadi. Italiya jamiyatida қadimiy QlassiQ tillarga, 
қadimiy falsafa, tarix va adabiyotga chuқur қiziқish paydo bO`ldi.
Florentsiya shaҳri bu ҳaraQatda ayniқsa Qatta rol‘ O`ynaydi. YAngi ital‘yan 
madaniyatining iQQinchi nomi, gumanizm deb nomlanadi. O`rta asr mafQurasi diққat 
marQaziga iloҳiyatni, oxiratni қO`ysa, gumanizm madaniyati insonning O`zini O`z 
dunyoқarashining diққat marQaziga қO`ydi. Er yuzidagi ҳayot birdan-bir real ҳodisa deb tan 
olindi. Tabiat bilan insonni e`tirof etish fanning moҳiyatidir, deb e`lon қilindi.
XV asrning iQQinchi yarmiga Qelib Evropaning barcha mamlaQatlarida gumanizm Qeng 
tarқaldi. Italiyaning O`zida, XV asrda, Florentsiyadan tashқarii yana Rimda, Neapolda, Milanda 
va Venetsiyada Uyғonishning boshқa marQazlari bor edi. O`rta asr davrida uch xil maQtab bor 
edi: қuyi, O`rta va oliy maQtablar. Oliy maQtab dastlabQi vaқtda «umumiy fanlar» deb atalgan, 
Qeyin bu nomni boshқasi – universitetlar degan nom surib chiқargan. XVI asrda gumanizm uzil-
Qesil umumevropa madaniy ҳaraQatiga aylanib, O`rta asr sxolastiQasiga juda қattiқ zarba 
etQazdi.
Buning natijasi O`laroқ, ijodiy қudrat va tafaQQur Quchini namoyish etadigan uluғvor 
badiiy asarlar, salobatli binolar yaratildi. Ilm – fan rivojlandi. Italiyada shoir PetrarQa va Dante, 
rassom Jotto, adib va mutafaQQirlar BoQQachcho, Ariosto, Tasso, Byome Renessans 
ғoyalarining jarchilari bO`lib maydonga chiқdilar. QeyinchaliQ MiQelanjelo, Rafael`, SHeQspir, 
Servantes Evropaning turli mamlaQatlarida buni davom ettirdilar.