Pedagogik texnologiya: mazmuni va mohiyati

Xususiy tamoyillar 
ijodkorlik, tashabbuskorlik; 
ta'lim-tarbiya 
jarayoniga 
dasturiy 
munosabat; 
o‘quv
-tarbiya jarayonini oldindan loyihalash; 
uzviylik va uzluksizlik; 
texnologik yondashuvning ustuvorligi; 
sub'ekt-sub'ekt munosabatlarning ustunligi; 
ilmiy-
texnik yutuklar, ilg‘or tajribalar, 
pedagogik g‘oyalar yaxlitligi;
 
qiziqarlilik, faollik; 
natijaning ustuvorligi, kafolatliligi; 
motivatsiyaning yuqoriligi. 
 

---

243 
etiladi. Jumladan, umumiy va xususiy maqsadlar, ta’lim
-tarbiya tamoyillari, 
qonuniyatlari aniqlanadi, jarayon loyihalashtiriladi (shakl, metod, vosita, mazmun, 
vaqt me’yorlari, bilim, malaka, koʻnikma mezonlari, ilg‘or tajriba, fan
-texnikaning 
zamonaviy yutuqlari, xalqaro ta’lim
-tarbiya natijalariga q
oʻ
yiladigan talablar, 
pedagogik ijodiy hamkorlik 
va b.q), tashxislanadi, ta’lim
-tarbiyaning mazmunan va 
tematik yangi y
oʻ
nalishlari belgilanadi, jarayonni boshqarishning innovatsion shakli 
aniqlanadi, natijalar standartlashtiriladi, ta’lim
-
tarbiya jarayonining ham ob’ekti ham 
sub’ekti hisoblangan oʻ
qituvchi va 
oʻ
quvchi kommunikativ faoliyatining shakli va 
mazmuni rejalashtiriladi.
Oʻ
qituvchi va 
oʻ
quvchining ichki va tashqi resurslaridan 
oqilona foydalaniladi. 
Ta’lim
-tarbiya jarayonining muvaffaqiyatini kafolatlovchi pedagogik 
omillardan biri tamoyillar hisoblanadi.
“Ta’lim tamoyillari
- 
ta’lim nazariyasining asosiy etakchi qoidalari boʻ
lib, 
oʻqitish asosidagi ta’lim va uni tashkil etish jarayonini tashkil etish mazmuni, shakli, 
metodi, vositalarini tanlashini belgilaydigan boshlang‘ich asos hisoblanadi”
56
. 
Ta’lim
-tarbiya jarayonida foydalaniladigan tamoyillar loyihalashtirilgan dars 
mavzusining xarakteri, 
oʻ
quvchi shaxsi hamda sinf jamoasining 
oʻ
quv fanga b
oʻ
lgan 
qiziqishi, qobiliyati, ehtiyoji, dunyoqarashi, psixologik xususiyatlari, motivatsiyasi, 
faolligi va boshqa xususiyatlariga qarab tanlanadi. Bir 
oʻ
quv-
tarbiyaviy mashg‘ulot 
jarayonida bir necha tamoyillardan foydalaniladi. 
Pedagog olimlarning tasnifiga k
oʻ
ra pedagogik texnologiyalar mazmun, 
mohiyat, y
oʻ
nalishiga qarab 12 ta turga ajratiladi.
57
1.
Q
oʻ
llanish darajasi b
oʻ
yicha (umumiy pedagogik; xususiy predmetli; 
lokal, modulli, tor pedagogik). 
2.
Falsafiy asos b
oʻ
yicha (materialistik, idealistik, dialektik, metafizik, 
insonparvar, antroposofiya, teosofiya, pragmatistik, ekzistensialistik). 
56
Иноятов У.И.ва бошқалар, Педагогика: 1000та саволга 1000та жавоб.
-
Т.: ТДПУ,2012.
-
125 бет.
57
Г.К.Селевко, Современные образовательные технологии, М.1988.

---

244 
3.
Ruhiy rivojlanishning etakchi omillari b
oʻ
yicha (biogenli, sotsiogenli, 
psixogenli). 
4.
Oʻ
zlashtirish 
konsepsiyasi 
b
oʻ
yicha 
(assotsativ-reflektorli, 
rivojlantiruvchi, bixevioristik, geshtalttexnologiya, suggestiv, neyrolingivistik). 
5.
SHaxs tuzilmasiga y
oʻ
naltirilganlik b
oʻ
yicha (informatsion, operatsion, 
hayajonli-ahloqiy, 
oʻ
z-
oʻ
zini rivojlantiruvchi, evristik va amaliy). Mazmunli va 
tuzilish xarakteri b
oʻyicha (ta’limiy va tarbiyaviy, dunyoviy va diniy, umumta’lim va 
kasbga y
oʻ
naltirilgan, gumanitar va texnokratik, turlicha sohaviy texnologiyalar, 
xususiy predmetli hamda monotexnologiyalar va politexnologiyalar). 
6.
Tashkiliy shakllar b
oʻ
yicha (sinf-dars, muqobilli, akademik, yakka 
tartibli, guruhli, jamoa b
oʻ
lib 
oʻqish usullari, tabaqalashtirilgan ta’lim).
7.
Bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish turi b
oʻ
yicha 
(ma’ruzali 
klassik 
oʻ
qitish; audiovizual texnik vositalar yordamida 
oʻqish; “maslahatchi tizim”; 
kitob yordamida 
oʻqitish; “repetitor” tizimi; “dasturli ta’lim” ).
8.
Bolaga 
yondashish 
b
oʻ
yicha (avtoritar, didaktotsentrik, 
shaxsga y
oʻ
nalgan texnologiyalar, 
hamkorlik 
texnologiyasi, 
erkin 
tarbiyalash texnologiyasi, ezoterik 
texnologiyalar). 
9.
Ustuvor 
metodlar 
b
oʻ
yicha (reproduktiv, tushuntirish-
k
oʻrsatish, rivojlantiruvchi ta’lim, 
muammoli ta’lim, ijodiy; dasturli 
ta’lim, dialogli, oʻyinli ta’lim, oʻ
z-
oʻ
zini 
oʻ
qi
tish ta’limi, informatsion ta’lim).
10.
Mavjud an’anaviy tizimlarni yangilash yoʻ
nalishlari b
oʻ
yicha 
(munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish asosida; bolalar 
faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish asosida; tashkillashtirish va boshqarish