Farmatsevtik yordam fanidan

 
5. Клинические рекомендации и фармакологический справочник под ред. И.Н. Денисова, 
Ю.Л. Шевченко, Ф.Г. Назирова. M.2005 г.
 
 
Internet va ZiyoNet saytlari 
1.
www.ziyonet.uz
 
2.
www.Lex.uz
.  
3.
www.uzpharm-control.uz
 
4.
www.doridarmon.uz
 
5.
www.uzpharmsanoat.uz
 

---

19 
2-MA’RUZA 
MAVZU: YOD TANQISLIK HOLATIDA VA TIREOTOKSIKOZDA FYO 
TAMOYILLARI. TEMIR TANQISLIGI BILAN BOG‘LIQ KAMQONLIK VA ULARNI 
DAVOLASHDA FARM YORDAM BERISH TAMOYILLARI.
Reja:
1.
Yod tanqislik holatlarining tarqalganligi va asoratlari 
2.
Yod tanqisligining turlari, belgilari.
3.
Uning oldini olish va davolashda retseptsiz ishlatiladigan dori vositalari.
 
4. Temir tanqislik holatlarining tarqalganligi va asoratlari.
5. Temir tanqisligining turlari, belgilari.
6. Uning oldini olish va davolashda retseptsiz ishlatiladigan dori vositalari. 
 
Yod tanqisligi holati (YTX) er yuzidagi axolilar o‘rtasida keng tarqalgan. VOZni bergan 
ma’lumotiga qaraganda dunyo axolisining 200mln-da «endemik bo‘qoq» kasalligi xolatida, 3mln-
ga yakinida «kretinizm» xolatida qayd etiladi. Bolalar o‘rtasida 15%ga yaqinida aqliy qoloqlik, 
etishmovchilik kabi xolatlar mavjud…! 
YTX-ti 1983 yildan boshlab «endemik bo‘qoq» deb kelinmoqda. Bu xolat bizning 
respublikamizda xam juda keng tarqalgan. Masalan: SSV qoshidagi endokrinologiya ITI-tini bergan 
ma’lumotiga qaraganda YTX-Toshkentda 50%-ga yaqin, Termizda-82%, Samarqandda-60%, 
Andijonda-60%-dan ortiq xolatlarda qayd etiladi. Bularning xammasi endemiyani og‘ir darajasidan 
xabar bermoqda…! 
Jaxon bo‘yicha xozirgi kunda 43mln odam aqlan va jismonan zaiflik va 11mln. odam 
kretinizmdan zarar ko‘rmoqda, 760 mln odamda esa bo‘qoq bor…! 
Sizlarga ma’lumki, YTK insonning o‘sishi va rivojlanishiga salbiy ta’sir etadi, va barcha 
yoshdagi odamlarda bo‘qoqni vujudga keltiradi. 
Endemik kretinizm ko‘pincha aqliy qoloqlik, kar-soqovlik, spastik displegiya (xarakatni 
buzilishi) bilan xarakterlanadi. YTK-ayollarda ko‘pincha bola tashlashlar sonini orttiradi, o‘lik 
tug‘ilishlar, perinatal o‘lim xolati va yangi chaqaloqlarning o‘limi sonini ko‘paytiradi. 
YTK-bolalar va o‘smirlarda jismoniy, aqliy va jinsiy rivojlanishini susaytiradi. Bu kasallikda 
qalqonsimon bez gormonlarining darajasi kamayadi, chunki tireoid gormonlarining tarkibiga yod 
atomlari kiradi…! 
Kattalarda miksedema kuchayadi, yuqorida sanab o‘tilgan simptomlardan tashqari xom 
semizlik, ishga layoqatlik xisini susayishi, jismoniy mexnat darajasini kamayib ketishi yuzaga 
chiqadi…! CHunki YTK-da organizmda almashinib bo‘lmaydigan, o‘rnini bosaolmaydigan tireoid 
gormonini kamayishi yosh bolalarda va kattalarda miyaning rivojlanishini susaytiradi. Yod MNS-
sining barcha etaplarida uni normal formaga tushishida va normal funksiyasini yuzaga chiqishida 
qatnashadi. 
YTX-ti qayd etilgan zonalardagi bolalarning 2/3 qismida u yoki bu darajadagi 
etishmovchiliklar, ayniqsa aqliy va intellektual qoloqliklar qayd etiladi. Bunga shu regionda qayd 
etiladigan quyidagi holatlar sabab bo‘lishi mumkin: 
1.
Asfiksiya yoki 
2.
travma bilan tug‘ilishi; 
3.
Neyronlarga bog‘liq infeksiyalar; 
4.
Etarli darajada ovqatlanmaslik; 
5.
Go‘daklarda qayd etiladigan giperbilirubinemiya; 
6.
Yod, sink va temir etishmovchiligi; 
7.
Sotsial dipravatsiya holati…! 
Nima qilmoq kerak? Bularni oldini olish va ularni davolashni optimal variantlaridan foydalanish 
kerak bo‘ladi…! 

---

20 
7 sentyabr 2006 yilda Uz. Respublikasi Oliy majlisini Qonunchilik palatasini navbatdagi majlisi 
bo‘lib o‘tdi. Bunda «Yod etishmovchiligi kasalliklarining oldini olish to‘grisida»gi qonun loyixasi 
muxokama qilindi va deputatlar qonun loyixasini asosiy qoidalarini ma’qullab, uni birinchi 
o‘qishdayoq qabul qildilar (Halq so‘zi, 8.09.06 y №177 (4076)
SHu qonun va O’zR Vazirlar maxkamasining 2005 yil 26.09. dagi «¡zbekistonda 2005 2009 
yillarda YTX va YTK-ni oldini olish va ularni kamaytirish bo‘yicha Davlat dasturi» asosida YTX 
va YTK-ni oldini olish va davolash rejalari ishlab chiqildi va ular turmushga tadbiq etilmoqda. Bu 
boradagi eng samarali va arzon usul bu tuzni yodlashtirish dedik. CHunki axolimiz xar kuni 10-
15gr yodlangan osh tuzini iste’mol qiladi. 
Demak, bu yo‘l bilan xar kuni, bir miqdorda, doimiy ravishda butun axoli ichida oddiy va engil 
usul bilan YTX-ni oldini olish tadbirlarini kam xarakat va xarajatsiz o‘tkaziladi. 
Ammo bizda tuz zahiralaridan axoli yodlanmagan osh tuzini o‘z kuchi va ishbilarmonlar 
yordamida induvidual xolatda oladilar va tarqatadilar (mashinalarda…). Bu tuzlarni sifati talab 
darajasida emas. 
Ishbilarmonlar yodlashtirishda polietilen qopchalarida «yodlangan osh tuzi» yozilgan maxsulot 
deb sotsalarda, unda normal yod miqdori yo‘q…!
YODNI NORMADA ORGANIZMGA TUSHMASLIGI 
Nisbiy gipotiroksinemiya rivojlanadi 
Etarli darajada etilmagan miyani yuzaga kelishi 
Nerv xujayralarining normal 
etilishi va migratsiyasi 
buziladi 
¡sish faktorini va nervni 
normal sintezi buziladi. 
Nerv tolalarini 
mielinizatsiyasi buziladi. 
Sinoptogenez 
o‘simtalarining 
buziladi 
Neyropeptid va 
neyromediatorlar 
buziladi 
Miyaning yuqori darajadagi ruxiy jarayoni buziladi, 
Dezontogenez yuzaga chiqadi. 

---

21 
Tuzni yodlashtirishda JSST tavsiyasi mavjud. Ammo bizda: 
1.
Tuzdagi yodni yo‘qolishi ishlab chiqarilgan eridan to iste’molchiga etib borguncha 20%-
ni tashkil etadi. 
2.
20%-i ovqat tayyorlanayotganda yo‘qoladi. 
Normada 20-40mg/t yoki 34-66mg/t kaliy yodid konsentratsiyasi zarur bo‘ladi. Peshob bilan 
ajralishi esa 100-150mkg/l.ni tashkil etadi. 
¡rtoqlar! Bo‘qoq kasalligi tarqalishi juda yuqori. Masalan, bu kasallikga tarqalishi keyingi 10 
yilda 36%ga ko‘paydi. Umuman bu xolat 30%ga oshsa «og‘ir xolat» deyladi. Masalan: 30 yillarda 
ya’ni qatag‘on yillarida shunday «og‘ir xolat» qayd etilgan. Xususan, ¡zbekistonda yod 
etishmovchiligi 10 yil oldin 20%-ni tashkil qilgan bo‘lsa, xozirda 60%-ga ko‘paygan.
Bo‘qoqga chalinish Respublikamiz poytaxtida 52%-ga ko‘tarilgan. Bolalar o‘rtasida bu xastalik 
60%dan ko‘proqni tashkil etadi. Bu esa 2 barobar «og‘ir xolat» demakdir. 
Yod etishmovchiligini asoratlari: 
1.aqliy zaiflik; 
2.
bo‘qoq; 
3.
asab tizimini buzilishi; 
4.
jismoniy zaiflik; 
5.
reprduktiv faoliyatni buzilishi; 
6.
kar-soqovlik; 
7.
pakanalik (10-12sm); 
8.
Jinsiy moyilning susayishi; 
9.
CHaqaloqni chala va o‘lik tug‘ilishi; 
10.
Mushak, yurak, buyrak, jigar va miyaning emirilishi. 
SHuningdek keyingi 10-12 yilda (40-50 yillar) axolini o‘rtacha yoshi 5-6 yoshga kamaydi. 
Sabablar: ekologik muxitni yomonlashishi; 
aholini tibbiy savodsizligi; 
oziq-ovqatlarda yod tanqisligi va b. 
Tekshirishlar xozir ¡zbekistonda «og‘ir yod etishmovchiligi» mavjudligini ko‘rsatdi (50-60%). 
YUqoridagilarni inobatga olib 2000 yilda BMT «Bolalar jamg‘armasi» tomonidan 
Respublikaga 5ta osh tuzini yodlash qurilmasi, 15 tonna kaliy yodati va 5ta osh tuzida va peshobda 
yod miqdorini aniqlovchi laboratoriyalar keltirildi. 
Kuzatuvlar axolini faqat 17%-gina yodlangan osh tuzini iste’mol qilishini ko‘rsatdi. 
Vazifalar: 1) vodoprovod, quduq suvlari, mineral sularni, non, sut va sut maxsulotlarini, yog‘ va 
yog‘ maxsulotlarini, osh tuzini yodlash lozim. 
2)
Yod ushlovchi tabletkalar, saqichlar, choylarni ishlab chiqarish lozim. 
3)
Bir kunda sog‘lom odam 150mkg miqdordagi yodni iste’mol qilishi kerak.