O zbek isto n respublikasi sog liqni saqlash

316-rasm.
Bosh miya qattiq pardasining arteriyalari: 
l-a .
meningea posterior; 
2-т.
meningealis a. pharyngea ascendens; 3-r. meningealis
a. occipitalis; 4-r. meningealis a. vertebralis; 5-a. pharyngea ascendens; 
6
-a .
occipitalis; 7-a. carotis externa; 
8
-a . maxillariis; 9,1 l-a . meningea media; 10-a.
meningea anterior.
1) qattiq pardaning oldingi tarm og‘i g ‘alvirsimon oldingi arteriya 
ta rm o g i b o iib , oldingi kalla chuqurchasi sohasidagi qattiq pardasini 
qon bilan ta’minlaydi;
2) miya pardasining o ‘rta arteriyasi ustki ja g ‘ arteriyasining tar­
m o g i. U o ‘tkir qirrali teshik orqali kallaning o ‘rta chuqurchasiga 
kirib, oldingi va orqa tarmoqlarga boiinadi. Oldingi tarmoq vertikal 
yo‘naladi. Orqa tarmoq orqa va yuqori tomonga yo‘nalib, o ‘rta kalla 
chuqurchasidagi qattiq pardasini qon bilan ta’minlaydi.
Q o‘shimcha tarmoq ustki ja g ‘ arteriyasining kichik tarm o g i. U 
yumaloq teshik orqali o ‘rta kalla chuqchasiga kirib, shu sohadagi 
miya qattiq pardasini qon bilan ta ’minlaydi.
3 .0 rq a kalla chuqurchasidagi bosh miyaning qattiq pardasini bir 
nechta arteriya tarmoqlari qon bilan ta ’minlaydi:
a) 
til osti nervi kanali orqali kiruvchi halqumning yuqoriga 
yo‘nalgan arteriyasining miya pardasining orqa arteriyasi;
285

---

b) bo‘yinturuq teshigi va so‘rg‘ichsimon teshiklar orqali o ‘tuvchi 
ensa arteriyasining miya pardasiga boruvchi tarmoqlari;
d) katta teshik orqali kiruvchi umurtqa arteriyasining miya 
pardalariga yo ‘naluvchi tarmoqlari.
Bosh va orqa miyaning o‘tkazuv yo‘Llari
Bosh va orqa miyaning o ‘tkazuv yo‘llari sodda va murakkab 
refleks yoylari tarkibiga kiruvchi orqa va bosh miyada uziluv- 
chi, yuqoriga ko‘tariluvchi va pastga tushuvchi nerv tolalarining 
yig‘indisidan iborat. Bu yo ‘llar orqa va bosh miyaning turli qismlari- 
ni bir-biri bilan bog‘lab, miya tarkibiy elimentlari ichida ikki tomon- 
lama aloqani ta ’minlab turadi. 0 ‘tkazuv y o ‘llari vositasida marka­
ziy nerv tizimi va organizmning birligi va uning tashqi muhit bilan 
aloqasi boshqarilib turiladi. 0 ‘tkazuv y o ‘llari yordamida ichki va 
tashqi qo‘zg ‘olish retseptorlari qabul qilib olgan markazga intiluv- 
chi nerv impulslarini orqa va bosh miyada markazdan qochuvchi 
yo‘llarga o ‘tishi orqali organizmning tashqi va ichki muhit ta ’siriga 
moslashuvi paydo bo‘ladi, mushaklar qisqarib, bezlar shira ajratadi.
Refleks asosida reflektor yoyi yotadi. Reflektor yoyida nerv 
impulsi 120 m/sek. tezlikda yuradi. Sodda reflektor yoyi, odatda, 
ikki yoki uch neyrondan iborat bo ‘ladi. Ikki neyronli reflektor yoyda 
neyronlardan bittasi sezuvchi yuzadan boshlansa, ikkinchisi aksoni 
bilan mushaklarda tugaydi. Uch neyronli reflektor yoyida uchinchi 
oraliq neyron bo ‘lib, u sezuvchi neyron bilan harakatlantiruvchi 
neyronni bir-biriga bog‘lab turadi. Sodda reflektor yoy orqa miya 
segmentlarida bog‘lanadi.
Barcha o ‘tkazuv yo ‘llari uch guruhga bo'linadi: proyeksion, 
komissural va assotsiativ. Organizm taraqqiyotida proyeksion 
o‘tkazuv yo ‘llari oldinroq paydo bo ‘lib, keyin komissural va eng 
so‘ngida assotsiativ yo ‘llar paydo bo ‘ladi.
Assotsiativ o ‘tkazuv yo ‘llari bosh miyaning bitta yarim pallasi 
kulrang moddasini bir-biriga q o ‘shib turadi. Assotsiativ o ‘tkazuv 
yo‘llari har xil tuzilishdagi neyronlar zanjiridan iborat bo ‘lib, 
ular afferent yo ‘llaming oxirgi neyroni bilan efferent y o ‘llaming 
birinchi neyroni o ‘rtasida oraliq neyron holatida joylashib, reflektor
286

---

yoyini biriktirib turadi. Assotsiativ yo ‘llar uzun va qisqa tolalardan 
iborat bo ‘ladi.
Ontogenezda assotsiativ yo ‘llar komissural va proyeksion y o ‘l- 
larga nisbatan kechroq paydo b o ‘ladi, ammo bola tug‘ilganidan 
keyingi davrda tez o ‘sib, mielin pardasi bo ‘lmaydi. Bola hayotining 
ikkinchi oyidan boshlab ularda mielin parda hosil bo ‘lib, proyeksion 
markazlar bilan aloqalar paydo bo ‘ladi.
Komissural o ‘tkazuv yo ‘llari bir yarim palla po ‘stlog‘ini ikkinchi 
yarim palla p o ‘stlog‘iga qo‘shib turadi. Komissural o‘tkazuv yo ‘llar 
yangi po ‘stloq markazlarini qo‘shib turadigan qadoqsimon tana va 
eski komissural yo ‘llar gumbaz bitishmasi, oldingi va orqa bitish- 
malardan iborat.