Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

b) Gʻaltak uzunligi L ning funksiyasi sifatida oʻchashlar. 
-
Gʻaltakdan oʻtayotgan toʻk kuchini 1-20 A ga oʻrnating. 
-
Gʻaltakning uzunligi L ni oʻzgartirish uchun b va c klemmalami 
simmetrik ravishda ikki tarafga siljiting va xar safar Â magnit maydonini oʻlchang. 
-
Xar bir yangi tajribada toʻk kuchini kamaytira borib uning qiymati 0 ga 
borguncha takrorlang va teslametr nolini tekshirib koʻring. 
Sinash uchun savollar: 
1.
Amper qonunini fizik ma′nosini tushuntiring. 
2.
Induktivlik qanday kattalik? 
3.
Teslametr ishlash prinsi tushuntiring. 
4.
Xoll effektini fizik mohiytini tushuntiring. 

---

144 
7- laboratoriya ishi 
VOLTENGOFEN MAYATNIGI: AYLANMA TOʻKNING KAMAYISHI 
NAMOYISH ETISH. 
(
Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 15, 17, 18, 49, 51, 52, 56, 57.
)
 
 
Tajriba maqsadi: 
Magnit maydonda Voltengofen mayatnigining tebranishlarining 
aylanma toʻk ta′sirida soʻnishini oʻrganish. Teshikli metal plastinkada aylanma 
toʻklarning kamayishini namoyish qilish. 
Qisqacha nazariya: 
Agar metal plastinka birjinsli boʻlmagan magnit maydonida 
harakatlansa plastinkaning alohida qismlaridan oʻtayotgan magnit oqimi oʻzgaradi 
va bu oʻz navbatida shu qismlar aylanasida sirkulyatsiyalanadigan kuchlanishning 
davomli ravishda hosil boʻlishiga olib keladi. Shuning uchun metal plastinkaning 
ixtiyoriy qismida aylanma toʻklar oqadi. Magnit maydonda bu aylanma toʻklarga 
Lorens kuchi ta′sir etish natijasida metal plastinkaning harakatlanishi susayadi (55-
rasm). Agar metal plastinkada teshiklar hosilqilinsa aylanma toʻklar qiymati 
kamayadi, chunki toʻklar bir teshik atrofida boshqasiga aylanib oʻtishga majbur 
boʻladi. 
55-rasm. Metal plastinkada hosil boʻladigan J aylanma toʻk va uning ikki qismiga 
ta′sir etuvchi F
1
va F
2
Lorens kuchlari (B
1
va B
2
: bir jinsli boʻlmagan magnit 
maydoni, v -plastinka tezligi). Harakat yoʻnalishida ta′sir etadigan kuch harakat 
yoʻnalish boʻyicha ta′sir etadigan kuchdan kattaroq. 
 
Voltengofen mayatnigi yordamida aylanma toʻklarning hosil boʻlishini va 
kamayishini ajoyib tarzda namoyish etish mumkin. U kuchli elektromagnit qutblari 

---

145 
oʻrtasida tebranadigan metal plastinkadan iborat. Tebranib turgan mayatnik 
yetarlicha kuchli magnit maydon qoʻshilganda maydonga kirayotganda toʻxtaydi. 
Ammo teshiklari mayjud boʻlgan mayatnikning tebranma harakati shu magnit 
qoʻshilganda kuchsiz oʻsadi.