Умумий психология ва спорт психологияси

Умумий психология ва спорт психологияси
4-семестр; 5-мавзу 
 
16-саҳифа 
спортчини тормозловчи кучларни енгиб ўтиш жараѐнида юзага келади. 
Техник қийинчиликлар – бу ҳаракатнинг мувофиқлигини таъминлашда, 
мувозанатни сақлашда вақт ва фазодаги ҳаракатлари мушак кучларининг 
ҳажми бўйича барча аниқликларга риоя этишдаги қийинчиликлардан иборат. 
Тактик қийинчиликлар ўз хатти-ҳаракатларини фаолият давомида доимий 
ўзгариб турувчи шериклар ҳаракатига мувофиқлаштириш бўйича мўлжал олиш, 
керакли хатти-ҳаракатларни танлаш билан боғлиқ.
Экзоген қийинчиликлар муайян спорт турининг умумий шартлари ҳамда 
шароитлари билан боғлиқ бўлади (мусобақалар ўтказиладиган муҳит, атрофда 
кучли 
қўзғатувчиларнинг 
мавжудлиги, 
томошабинларнинг 
гулдурос 
олқишлари, ноқулай об-ҳаво шароити ва спорт майдонининг нохуш аҳволда 
эканлиги, қуръа ташлашдаги омадсизлик ғалаба ѐки мағлубият, жароҳатлар ва 
уларнинг оқибати, мусобақа қоидаларининг бузилиши).
Объектив қийинчиликларни фақатгина спортчини мазкур спорт тури 
бўйича мавжуд бўлган жисмоний, техник ҳамда тактик тайѐрлаш орқалигина 
бартараф этиш мумкин. Масалан, агар спортчи ўзининг мушакларини юқори 
тезликда югуриш учун ривожлантирмаса ва унинг техникаси тўсиқларни енгиб 
ўтишга имконият бермаса, бу спортчи ҳеч қачон, қанчалик унинг иродавий зўр 
бериши ниҳоятда юқори даражада бўлмасин, тўсиқлар орқали югуриш бўйича 
рекорд натижаларни қўлга кирита олмайди. Демак, юқоридагилардан маълум 
бўладики, спортчиларни иродавий тайѐрлаш умумий тайѐрлаш жараѐнининг 
бошқа томонлари билан ҳам чамбарчас боғлиқ. Бу жараѐнда намоѐн бўладиган 
иродавий зўр беришлар охир-оқибат спортчининг иродасига ўз таъсирини 
кўрсатади. 
Субъектив қийинчиликлар дейилганда, спортчининг мазкур спорт 
турининг объектив хусусиятларига, тайѐргарлик машғулотлари ва спорт 
мусобақаларидаги шарт-шароитларга нисбатан шахсий муносабати асосида 
юзага келадиган қийинчиликлар тушунилади. Шахсий хусусиятга эга бўлган бу 
қийинчиликлар спортчининг эркин ҳаракатланишига ҳалал бериб, унинг 
психик ҳолатини ѐмонлаштиради. Улар аксарият ҳолларда нохуш эмоционал 
ҳиссиѐтлар тарзида намоѐн бўлади. Булар, мисол учун, енгил атлетикачиларда 
“планкадан қўрқиш”, оғир атлетикачиларда эса “катта вазн омили” ҳамда 
мусобақадаги ўз чиқишидаги жавобгарликни хис қилишнинг кучайиши ва 
ҳоказолар бўлиши мумкин. 
Бундай индивидуал хусусиятларга эга қийнчиликлар айнан бир турдаги 
спорт билан шуғилланувчи ҳар хил спортчиларда турлича бўлиши ҳам мумкин, 
масалан: аввалги спорт тайѐргарлик машғулотларида олган жароҳатни еслаш 
билан боғлиқ бўлган қўрқув; томошабинларнинг реакцияси туфайли 
туғиладиган тортинчоқлик; рақибнинг кучли ва қобилятли эканлигини ҳис 
қилиш туфайли келиб чиқадиган қўрқув ва ҳоказолар. 
A.В.Родионов, В.Ф.Соповлар субъектив қийинчиликларни 3 гуруҳга 
ажратадилар:
- билишга оид қийинчиликлар, ушбу қийинчиликлар спортчи ўз 
имкониятларини нотўғри тасаввур қилганида юз беради (мағлубият ҳақида 
ўйлаш, ўз хатти-ҳаракатларини нотўғри тасаввур қилиш,турли ўлчамларни 

---