Мавзу: Нутқ маданияти фанининг предмети ва вазифалари

Adabiyotlar:  

1.  Qilichev  E.,  Qilichev  B.E.  Nutq  madaniyati  va  uslubiyat  asoslari. 

Buxoro, 2002.  

2. Qo`ng`irov R, Begmatov E., Tojiyev Yo. Nutq madaniyati va uslubiyat  

asoslari. T., 1992.  

3. Qudratov T. Nutq madaniyati asoslari. T., 1993.  

4.  Begmatov  E.,  Boboyev  A.,  Asomiddinova  M.  Adabiy  norma  va    nutq 

madaniyati. T., 1983. 

5. Tojiyev Yo, Hasanova N, Tojimatov H, Yo`ldosheva O. O`zbek  nutqi 

madaniyati va uslubiyat asoslari. T., 1994.  

  

Til boyliklaridan har kim o’zicha foydalanib so’zlaydi. Bir turdagi so’zlar 

va  tilga  tegishli    boshqa  belgilar  bir  nutqda  ko’proq  ishlatilgani  holda  boshqa 

nutqda  uchramaydi.  Boshqa  bir  nutq  o’zining  so’z  boyligi  va  gaplarning 

qurilishi, ohangi bilan uchinchi bir nutqdan ajralib turadi. Til boyliklarini tanlab 

ishlatishga  qarab  nutq  ko’rinishlari  bir  necha  turga  ajraladi.  Ana  shu  xilma  -

xillik  nutq  uslublari  deb  ataladi.  Nutq  uslublari  aloqaning  maqsadiga  muvofiq 

amalga  oshuvi  yo’lida  so’zlovchining  til  boyliklaridan  tanlab  foydalanishi 

tufayli nutqning tarixan shakllangan ko’rinishidir. Quyidagi misollar orqali nutq 

uslublarini tasavvur qilsa bo’ladi:" 

2-modda . Har bir inson , har qanday tafovutlaridan qat'iy nazar , ya'ni irqi, 

terisining  rangi  ,  jinsi,  tili,  dini,  siyosiy  yoki  o’zga  e'tiqodlari,  moddiy  yoki 

ijtimoiy  kelib  chiqishi,  mulkiy,  tabaqaviy  yoki  boshqa  mavqeiga  qaramasdan, 

ushbu  Dekloratsiyada  e'lon  qilingan  barcha  huquqlar  va  erkinliklarga  ega 

bo’lishi  lozim.  Bundan  tashqari,  inson  mansub  bo’lgan  mamlakat  yohud 

xududning  siyosiy,  huquqiy  yoki  xalqaro  statusiga  ega  ekanligi  asosida  bu 

xudud    mustaqil,  vasiylikdagi,  o’z-o’zini  idora  qilmaydigan  yoxud  suveriniteti 

---

 

20 

qaysidir jihatlaridan cheklab qo’yilganidan qat'iy nazar ,biron bir darajada odam 

ajratilishiga yo’l qo’ymasligi kerak." 

Azizim,  axir  sizga  ne  gunoh  qildimki,  menga  buncha  sitamlar  qilasiz? 

Kecha  aytgan  joyingizga  borib,  qosh  qorayguncha  kutdim,  kelmadingiz. 

Kutgandan yomoni bo’lmas ekan."  

"Sistem tilshunosligida gapning sintaktik struktura unsurlari gap bo’laklari 

yoki  sintatik  pozitsiya  nuqtai  nazaridan,  propozitiv  struktura  uslublari  esa 

ob'ektiv  reallik  strukturasiga  izomorflik    nuqtai  nazaridan  ,  kommunikativ 

(aktual)  struktura  tema  (ma'lum  )  va  rematik  (yangi)  nuqtai  nazardan 

o’rganiladi."Bu  nutq  parchalarining  har  bir  grammatik  qurilishi,  leksikasi, 

ohangi  jihatidan  bir-biridan  keskin  ajralib  turadi.  Birida  rasmiy  nutqqa  xos 

leksika asosiy o’rinni egallaydi. 

Uslubshunoslikka  bag’ishlangan  asarlarda  nutqning  quyidagi  uslublari 

ko’rsatiladi.: 

1. So’zlashuv uslubi. 

2. Rasmiy uslub. 

3. Ilmiy uslub. 

4. Publisistik uslub. 

5. Badiiy uslub. 

Har  bir  uslub  o’ziga  xos  sistema  bo’lib,  boshqa  uslublardan  ko’pgina 

belgilari bilan ajralib turadi.