Œзбекистан республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

§4.
 
Гидростатик зичлик ўлчагичлар
 
 
5.2 – расм. Мембрана-вазнли зичлик ўлчагичнинг схемаси
 
Гидростатик зичлик ўлчагичлар ўзгармас баландликдаги суюқлик 
устунининг босимини ўлчаш учун хизмат қилади. 
Гидростатик зичлик ўлчагичлар кенг тарқалган, чунки бу асбоблар содда 
тузилган ва анализ қилинаѐтган суюқликка ўрнатиладиган датчикларда 
ҳаракатланадиган қисмлар йўқ. Уларнинг ишлаш принципи қуйидагича: 
Суюқлик сиртига нисбатан Н чуқурликдаги Р босим қуйидагича 
ифодаланади: 
P = 

 g H,
(5.1) 
Суюқлик устунининг баландлиги Н ўзгармас бўлса, босим Р Суюқлик 
зичлигининг ўлчови бўлади. Гидростатик зичлик ўлчагичларда суюқлик 
устунининг босими, одатда, суюқлик орасидан инерт газ (ҳаво) ни узлуксиз 
ҳайдаб ўлчаб турилади. Бу газ (ҳаво) нинг босими суюқлик устуни босимига 
пропорционал (.пьезометрик зичлик ўлчагичлар), Суюқлик устунининг 
босимини бу усулда ўлчаш кўрсатишларни масофага узатиш имкониятини 
беради. Ҳайдаладиган инерт газ суюқлик ҳусусиятларига кўра танланади. 
Ҳайдаладиган газ сарфи катта бўлмай доимий бўлиши шарт, чунки сарфнинг 
ўзгариб туриши ўлчашда қўшимча хатоликларга олиб келиши мумкин. 

---

39 
Одатда, суюқликнинг турли баландликдаги иккита устунидаги босимлар 
фарқи ўлчанади (дифференциал усул). Бу эса ўлчанаѐтган зичликнинг 
аниқлигига таъсир кўрсатадиган сатҳ ўзгаришларини йўқотади.
(5.1) формуладан: 
P
1
 - P
2
 = (H
1
 - H
2
) 

.g ѐки

P = 

Н

.g 
(5.2) 
бу ерда P
1
ва Р
2
суюқлик устунларининг босими, Па; Н
1
ва Н
2
суюқлик 
устунлари сатҳининг баландлиги, м. 
Ҳаво (инерт газ) узлуксиз ҳайдаладиган пьезометрик дифференциал икки 
суюқликли зичлик ўлчагичда (5.3-расм) текширилаѐтган суюқлик идиш 1 дан 
узлуксиз оқиб ўтади, бу идишда суюқлик сатҳи доимий сақланади. Доимий 
сатҳли идиш 
2 
маълум зичликли эгалон суюқлик билан тўлдирилган бўлади. 
Инерт газ найча 3 орқали текширилаѐтган суюқлик қатлами орқали ўтади ва 
асбобдан чиқиб кетади. Худди шу инерт газ найча 
4 
орқали эталон суюқлик 
қатламидан ўтади, кейин қўшимча найча 5 орқали текширилаѐтган суюқликнинг 
маълум қатламидан ўтиб асбобдан чиқади. 
Пьезометрик найчаларнинг чўкиш чуқурлиги ва эталон суюқликнинг 
зичлиги маълум бўлса, дифференциал манометр 
6 
нинг кўрсатишлари 
текширилаѐтган суюқлик зичлигининг ўлчови бўлади. 
(5.2) формулага мувофиқ динамометрнинг кўрсатишлари
қуйидагича:

P=h
1
·

·g – (h
2

+h
0

0
)=( h·

+h
0

0
)g. 
 
(5.3)
 
бўлади: 

---

40 
Эталон суюқликнинг зичлиги текширилаѐтган суюқликнинг зичлигига яқин 
қилиб танланади. У ҳолда 
h
0
= 
h 
бўлса, босим-лар фарқи 

Р=0
; унда 
текширилаѐтган суюқликнинг зичлиги минимал бўлади. Агар текширилаѐтган 
суюқликнинг зичлиги максимал бўлса, босимлар фарқи максимал қийматга эга 
бўлади. 
Асбобда эталон суюқликли идиш 
2 
текширилаѐтган суюқликли идиш 
1
дан 
юқорироқда жойлашган. Эталон ва текширилаѐтган суюқликнинг температура 
коэффициенти бир хил бўлиб, уларнинг температураси тенг бўлса, температура 
компенсацияси автоматик равишда таъминланади. 
Гидростатик зичлик ўлчагичлар саноатда 900... 1800 кг/м
3
ўлчаш 
диапозонига мўлжаллаб чиқарилади. Бу асбобларнинг асосий хатолиги ±4%. 
Сильфонли, тензометрик, химотрон ва бошқа зичлик ўзгарткичлари 
гидростатик зичлик ўлчагичларнинг турларидир. 
Сильфонли зичлик ўлчагичларда (5.4-расм) ўлчанаѐтган муҳит зичлигининг 
ўзгариши назорат қилинаѐтган идишда жойлаштирилган бошқа элементларнинг 
деформациясини вужудга келтиради. 
5.3 – расм. Пьезометрик 
зичлик ўлчагичнинг 
схемаси 
5.4 – расм. ПЖС-11 
типидаги сильфонли 
зичлик ўлчагичнинг 
схемаси 

---

41 
Ўлчаш камераси ичида бир-биридан маълум масофада сильфонлар