Œзбекистан республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

чинакам қиймат
деб атаймиз.
Чинакам қиймат
катталикни миқдор жиҳатдан ҳар томонлама, беками-кўст 
ва буткул тавсифлайдиган қиймат ҳисобланади. Аммо, уни аниқ ўлчаш 
имконияти мавжуд эмас. Шуни кўриб чиқамиз: 
Фараз қилайлик, ўта аниқ ўлчайтиган тарози топдик ва олманинг массасини 
аниқламоқчимиз. Лекин бу тарозида аниқ бир тўҳтамга келган қийматни 
ололмайсиз. Чунки олмадан жуда оз миқдорда (1-2 молекула бўлса ҳам) намлик 
камайиб туради. Демак аниқ қийматни ололмайсиз. Биз ҳозир аниқ ўлчайдиган 
восита бор деб ҳисоблаяпмиз. Лекин аслида бундай ўлчаш воситаси йўқ ва 
бўлмайди ҳам. Нима учун дейишингиз табиий, албатта. Агар ўзга сайѐраликлар 
келиб бизга айнан шундай, беками-кўст, мутлақо аниқ ўлчайдиган асбоб олиб 
келиб беришганда ҳам қуйидаги парадокс бўлиши табиий. Метрологик нуқтаи 
назардан ўлчаш воситасининг муайян метрологик тавсифлари мавжуд бўлиб, бу 
тавсифларга эга бўлгандан сўнггина биз олинган натижани баҳолашимиз 
мумкин. Биз айтаѐтган ўлчаш воситасини метрологик тавсифлаш учун ундан ҳам 
аниқ ўлчайдиган бошқа асбоб керак бўлади. Бу худди анальгиннинг таркибида 
кофеин бор, кофеиннинг таркибида кодеин, кодеиннинг таркибида эса анальгин 
бор дегандек гап. Хуллас, катталикнинг чинакам қийматини ўлчаб бўлмайди. 
Модомики, чинакам қийматни ўлчаш имкони йўқ экан, ўлчаш амалида қиймати 
унга яқин бўлган ва уни ўрнига ишлатилиши мумкин бўлган бошқа қиймат, яъни 
ҳақиқий қиймат
қўлланилади. Бу хусусда метрологиянинг учта асосий 
постулатлари мавжуд: 
 
1-постулат 
- Ўлчанаѐтган катталикнинг чинкакам қиймати мавжуддир. 
2-постулат
 - Катталикнинг чинакам қийматини аниқлаш мумкин эмас.
 
3-постулат
- Ўлчаш амалида катталикнинг чинакам қиймати 
доимийдир. 

---

26