|
952
ma’no mavjud yoki mavjud bo‘gan bo‘ladi. Nom qo‘yish jarayoni xalq ijodiyoti
jarayoni bo‘lib, o‘ziga xos milliy va lingvistik xususiyatlarga ega.
Onomastika doirasida alohida fan - toponimikani ajratib ko‘rsatish mumkin.
Toponimika (yunoncha
topos
- joy va
onyma
- ism, nom) geografik nomlarni o‘rganadi.
Belgilangan ob’ektlarning tabiatiga ko‘ra toponimlarning bir turi - oikonimlar
(yunoncha
oikos
- uy, turar joy) - aholi punktlari nomlariga ajratiladi.
66
Toponimika geografik ob’ektlarning nomlarini bildiruvchi o‘ziga xos nomlarni,
ularning kelib chiqishi, rivojlanishi, hozirgi holati, imlosi va talaffuzini o‘rganadi.
Muayyan hudud toponimlari majmui toponimika deyiladi.
Buyuk Britaniya toponimlarining etimologik tahlili. Keltlar Britaniya orollarida
taxminan o‘n asr davomida yashagan. Shu sabab kelt tili Buyuk Britaniya
toponimlariga eng katta ta’sir ko‘rsatdi. Rim va Skandinaviya bosqinchilari joy
nomlarida sezilarli iz qoldirmagan. Ular asosan ma’lum hududlarda o‘z hissalarini
qo‘shganlar: Angliyaning janubi va sharqida rimliklar, mamlakat shimoli-sharqidagi
vikinglar. Kelib chiqishi Keltlarga tegishli britan toponimlari quyidagilar: Belfast,
Mullaghbane, Dumbarton, Rostrevor, Ardglass. Bundan tashqari, deyarli barcha daryo
nomlari kelt tilidan kelib chiqqan (masalan, Avon, Thames, Severn, Axe, Exe, Usk).
Shu bilan birga Manchester, Oxford, Lincoln, Guillford, Thelford, Fossway, Fosbroke,
Portsmount kelib chiqishi lotincha bo‘lgan Britaniya joy nomlariga misol bo‘la oladi.
Grimsby, Ullesthorpe, Denholme, Satterthwaite, Linthwaite, Northwich, Lowick,
Ipswich kabi Buyuk Britaniya joy nomlariga Skandinaviya tilidan kelib chiqqan.
Fransuz tili Angliya toponimiyasida sezilarli iz qoldirmadi. Mavjud fransuz nomlari
ingliz nomlariga o‘zgardi (masalan, Chapel-in-the-forest shahrining nomi Chapel-en-
le-Frith`ga, Chester-upon-Street nomi Chesterle-Street`ga aylandi). Fransuzcha “le”
so‘zi ba’zi murakkab nomlarda saqlanib qolmoqda: Clayton le Woods, Hutton le Hole,
Thomton le Moors.
Buyuk Britaniya mamlakatning rasmiy nomi bilan bog‘liq atama Britaniya
(Britannia, Brittania) haqida birinchi eslatma miloddan avvalgi 1-asrda qadimgi Rim
66
И.Н.Лисовая. Топонимы. Происхождение географических названий в разных регионах Великобритании и
США. Выкса – 2017 г.
953
mualliflari orasida uchraydi. Bu nom lotin tilidan kelib chiqqan va britaniyaliklar
mamlakati degan ma’noni anglatadi. 5-asrda inglizlarning bir qismi materikga koʻchib
oʻtdi, u yerda Kichik Britaniya (Kichik Britaniya, zamonaviy Brittani) tashkil topdi va
VI asrdan boshlab. unga qarshi bo‘lgan Buyuk Britaniya (Britannia major, Greater
Britain) nomi paydo bo‘ladi. Rasmiy ravishda Buyuk Britaniya atamasi birinchi marta
1474 yilda Angliya qiroli Edvard IV ning qizi Sesiliy va Shotlandiya qiroli Jeyms III
ning o‘g‘li Jeyms o‘rtasidagi nikohda ishlatilgan. Keyinchalik bu nom 1604 yilda qirol
Jeyms VI o‘zini “Buyuk Britaniya, Frantsiya va Irlandiya qiroli” deb e’lon qilganida
yana ishlatilgan.
67
London
(London)
Tatsit
tomonidan
m.a
115-yilda
tilga
olingan.
Lotinlashtirilgan shaklda Londinium, shundan keltlashtirilgan versiyasi Londin nomi
shakillangan.
Blekbern. Shahar nomi birinchi marta 1086 yilda Blacheborne sifatida paydo
bo‘lgan. Nomning kelib chiqishi aniq emas. Shunga qaramay mutaxassislarning
taxminlariga ko‘ra bu nom eski ingliz tilidagi birikma “bleach” va “burn”, ya’ni,
“tozalash”, “oqlash” va “poklash” so‘zlaridan kelib chiqqan bo‘lishi mumkin.
AQSh joy nomlarining toponimik tahlili. Amerika shaharlarining nomlarini o
‘rganish alohida qiziqish uyg‘otadi, chunki bu hududda bu yerga Yevropaning turli
burchaklaridan kelgan turli xalqlarning irqlari, urf-odatlari, madaniyati, tillari juda
intensiv aralashgan.
Shimoliy Amerikaning tub aholisi - hindlarning tillaridan Yevropaliklar kanoe,
mokasin, vigvam, tomagavk kabi so‘zlarni o‘zlashtirishgan, shu jumladan joy
nomlarining ko‘pchiligi hundular tilidan olingan. Mamlakatdagi 50 ta shtatning
yarmining nomi hinducha ekanligining o‘zi so‘zimizni tasdiqlaydi.
Shtatlarning nomlari o‘sha yerda yashagan hindularning o‘ziga hosligini va
hududning xarakterini aks ettiradi. Masalan, Kentukki – “yaylovlar mamlakati”, Ayova
67
С.И. Гарагуля. Топонимы великобритании и сша как объект описания лингвокультурологического словаря.
2018 г.
954
– “chiroyli o‘lka”, Alyaska – “buyuk yer”, Viskonsin – “o‘tloqli tekislik”.
Hundularning etnik xarakteri ifodalovchi joy nomlari ham keng tarqalgan.
68
Chikago, Miluoki, Omaha, Mayami va boshqa ko‘plab shaharlarning nomlari
hindu tilidan kelib chiqqan. Ammo shuni yodda tutish kerakki, turli toponimik
tadqiqotlarning ko‘pligiga qaramay, hindu tilidan kelib chiqqan nomlarining ilmiy
asoslangan etimologiyasini aniqlash juda ham qiyin vazifadir.
Atlantika sohilidagi 13 asl ingliz koloniyalari hududida turli xil “qirollik”,
“gertsoglik” va “lordlik” unvonlari juda keng tarqalgan. Misol uchun, ilk ingliz
koloniyasining nomi – Virjiniyadir. Bu nom Valter Reli tomonidan turmushga
chiqmagan qirolicha Yelizaveta (lot. Virjiniya - bokira) sharafiga berilgan. Keyin
Virjiniya va G‘arbiy Virjiniya shtatlari nomlarida ham saqlanib qolgan. Jorjiya shtati
esa 1732 yilda ingliz qiroli Jorj II sharafiga nomlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
