Дуне динлари тарихи укув кулланма



Download 5,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet44/143
Sana13.05.2022
Hajmi5,73 Mb.
#603311
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   143
Bog'liq
Dunyo dinlari tarixi

у
3
 
динига таргиботни, 
аввало, 
уз 
оиласи 
ва 
якинларини даъват килишдан бошлади. Месопотамия (Бобил), 
Эрон шароитида анъанавий динларнинг мавкеи анча баланд 
булгани 
сабабли 
Моний 
таълимоти 
у 
ерларда 
унча 
муваффакиятга эриша олмади. Натижада Моний Ш аркка караб уз 
динини таргиб килиш максадида сафарлар килди. У Хуросон, 
Х,инд, 
Турон, 
Шаркий 
Туркистон 
улкаларида 
булди 
ва 
муваффакият козонди. Бу улкаларда моний таълимотини куллаб- 
Кувватловчи диний жамоалар пайдо була бошлади.
Моний сафардан кайтгач, Сосоний подшохи Ардашир 
Папаканнинг Феруз (Пероз) ва Миршох исмли угиллари унинг 
динига кирдилар. Сулоланинг иккинчи вакили Шопур I даврида 
М онийнинг 
подшох, 
саройида 
мартабаси 
янада 
ортиб 
у 
давлатнинг рухий-гоявий рахнамосига айланди. Ш ундан бошлаб 
Моний сарой аъёнлари сафида Шопур билан бирга куп йиллар 
ёнма-ён 
яшади. 
Моний 
барча 
тадбирларда, 
шунингдек, 
сафарларда подшохга хдмрохдик килди.
244-261 йилларда Моний Миср ва бир катор Гарбий Европа 
мамлакатларида Марказий Осиё 
ва бошка Шаркий 
Осиё 
улкаларида уз динининг миссионерлик таргиботларини гоят 
самарали олиб борди. Бу ишда унинг Map-Аммо сингари 
издошлари катта хизмат килдилар. Моний узининг асарларидан 
бирида “менинг диним хдр бир элда, хар бир юртда ва хар кандай 
тилда барча учун куёшдай равшан булади ва узок мамлакатларга 
таркалади”, 
-
дея 
башорат 
килган 
эди. 
Монийликнинг 
таркалишида Эроннинг шаркий улкалари, собик Парфия ерлари 
хамда Марказий Осиё таянч майдони булиб хизмат килди. VIII- 
IX асрларга келиб худди шу улкалар оркали Моний дини Ш аркий 
Туркистон, Марказий Осиё буйлаб кенг таркалди.
М онийликнинг уйгур, туркий, сугдий, парфия тиллардаги 
куплаб ёдгорликлари унинг Буюк Ипак йули тармоклари буйлаб 
ёйилган халкаро дин даражасига етганлигидан далолат беради.
89


Шопур I вафот этгач Эрон тахтини унинг угли Ормазд I 
эгаллади. Лекин унинг подшохлиги узокка чузилмай, Ш опурнинг 
бошка угли Варахран I (Бахром) тахтга келди. У зардуштийлик 
динига эътикод килувчилардан эди. Ш унинг учун унинг 
хумронлиги даврида зардуштийликнинг мавкеи мавжуд барча 
динлар, жумладан, М онийликка нисбатан анча юкори булган. 
Зардуштийлик динининг кохинлари Монийнинг таълимотига 
кескин карши чикканлар. Варахран I зардуштийликнинг кузга 
куринган муъбадларидан бири Сосонийлар давлатининг олий 
судьяси ва “шохлар шохининг” диний устози унвонига эга булган 
Картирнинг курсатмаларига асосан Монийликни бошка динлар 
каторида таъкиб килди. Бу жараён 275 йилда М онийнинг камокка 
олиниб, 277 йилда катл этилишига олиб келди. Окибатда, Эронда 
зардуштийликнинг давлат дини даражасига кутарилишига замин 
яратилди. Монийлик жамоалари эса кувгинга учраб Ш арк 
улкалари буйлаб таркалиб кетдилар. Картир ушбу воксадарми 
тасвирлаб, 
шундай 
деган: 
“Яхудий, 
буддавий 
рохиблар, 
брахманлар, назарейлар, христианлар, Монийлар барчаси йук 
килинди, улар худоларининг тасвирлари хамда ибодатхоналари 
вайрон килинди, куплаб оташ ибодатхоналарга асос солинди” .
М онийлик Сосонийлар давлати билан бир каторда Кушон 
империясида хам гаркалган. Бу хакда куплаб тарихий ёзма 
манбалар гувохлик беради. Моний дини Марказий Осиё улкалари 
буйлаб III асрдан то XV асргача уз жамоаларига эга булиб келган. 
Бу диннинг таркалиши ва такдири хакида Абу Райхон Беруний 
шундай 
дейди: 
“Моний 
даъватини 
кабул 
килганларнинг 
колдиклари ислом ш ахарларининг бирор жойида жам булишлари 
мумкин булмайдиган даражада таркалиб кетганлар. Ислом 
мамлакатидан таш карида эса, Ш арк туркларининг, Хитой, Тибет 
ахолисининг аксари, хиндларнинг баъзилари моний динига 
эътикод киладилар” .
Марказий Осиёда М онийликнинг йирик марказлари Марв 
шахри ва Самаркандда булган. Бу диннинг Ш аркда кенг 
таркалишида ушбу марказларнинг роли катта булган.
90


Маздакийлик Эронда ва унга кушни 
мамлакатларда 
илк 
уРта 
асрларда 
таркалган. Асосчиси - Маздак (470- 
529). Таълимотнинг асосий гоялари III 
аср охирларида пайдо булган.
Унинг таълимотига кура, дунё жараёнларининг замирида 
окилона конуният асосида хдракат киладиган ёркин ва эзгу 
ибтидо билан бетартиблик ва бебошлик, айкаш-уйкашлик тарзида 
намоён буладиган нурсиз ёвуз ибтидо уртасида муросасиз кураш 
боради. Бу кураш, албатта, эзгулик фойдасига хдл булади.
Маздакийлик таълимоти бир карашда жамият аъзоларини 
узаро ёрдамга, адолат ва тенгликка чакирган. Бойликка ружу 
Куйишни, шахе манфаатлари учун курашни инкор этган. Худо 
олдида хдр кандай инсон тенг, жамият бойликлари хдмма учун 
баробар, деб таргиб килган. Таълимот уз наздидаги ижтимоий 
тенгсизликни йукотиш учун курашган. Ушбу тенгсизликни 
ёвузлик аломати деб х,исоблаган. Одамларнинг ижтимоий- 
иктисодий тенгсизлигига бархдм бериш учун куч ишлатишга 
рухеат берган. Бунинг окибатида, милодий V аср охирларида 
маздакийлик хдракати Марказий Осиё ва Эрон х,удудларида кенг 
ёйилган халк кузголонига айланиб кетган.
Маздакийлик хдракати 490-530 йиллар орасида Сосонийлар 
Эронида давлат микёсига чикди. Бу даврда Эронда сосонийлар 
сулоласи вакилларининг мавкеи пасайиб, чин х,окимият амалда 
йирик зодагонлар хдмда зардуштий рух,онийлари кулига утган. 
Ижтимоий-иктисодий 
нотенглик, 
мех,нат 
ахдининг 
каттик 
эзилиши х,исобига бойликни бир гурух, зодагонлар ихтиёрида 
тупланиши руй берган эди. Бунинг устига Эрон салтанати хдрбий 
муносабатларда, 
айникса, 
Марказий 
Осиёда 
шаклланган 
эфталитлар 
давлати 
билан 
хдрбий-сиёсий 
тукнашувларда 
муваффакиятсизликка учради. Хдрбий харажатларнинг купайиб 
кетиши, мамлакат хужалигининг танг ах,волга келиши халк 
норозилигига сабаб булди. Натижада, Маздакнинг ижтимоий 
тенглик гоялари маздакийликнинг гоявий байрогига айланди.
Маздакчи кузголончилар зодагонлар мулкларини босиб олиб, 
оч-нах,ор, ялангоч, кашшокларга улашиб бера бошладилар.
М аздакийлик 
(Маздакизм) харакати 
ва таълимоти
91


Сосоний подшоларидан Кубод I аввалига зодагонларнинг 
хокимиятдаги таъсирини тугатиш учун Маздак ва унинг 
тарафдорларини куллаб-кувватлади. 
Чунки уни 496 йилда 
зодагонлар - зардуштий диндорлар тахтдан агдариб ташлаган 
эдилар. Нихоят, 499 йили Кубод I маздакийлар ёрдамида тахтни 
кайта 
эгаллади. 
Х,окимият 
атрофида 
маздакийлар 
мавкеи 
кучайди. Маздакийларнинг рахбари сифатида Маздак Кубод 
хукуматида энг олий даражага эришди. Мамлакат буйлаб 
маздакийлар бойларни талон-тарож килишда давом этишди. 
Нихоят, бу вазият зодагонларни хам уз мулклари ва ижтимоий 
мавкеларини химоя килиш чораларига мажбур этди. Кубод 
хукмдорлигига карши кучли оппозиция туфайли Кубод I зимдан 
зодагонлар билан тил бириктира бошлади. У уз вориси Хусравни 
маздакийларга карши отлантирди. 
VI 
асрнинг 30-йиллари 
арафасида 
Хусрав 
М аздак 
х,аракатини, 
хусусан, 
унинг 
бошчилигидаги 
кузголонни 
бостиришга 
эришди. 
Маздак 
улдирилди.
Маздакийлик 
диний-фалсафий, 
ижтимоий 
харакати 
тарихчилар эътиборини асрлар давомида узига жалб килиб 
келган. 
Бир 
томондан, 
маздакийлик 
демократик, 
содда 
коммуначилик гоялари ва хдракат усуллари билан омма учун 
жозибадор куринган булса, иккинчи томондан, бу харакат. 
такдири илохга карши исён кутариш билан тенг эди.
Маздак ва унинг диний-фалсафий акидалари орасида мулк 
умумийлиги ва тенглигини таргиб килиш каби банд алохида урин 
тутган. Бу коидага кура, жамиятда аёллардан барча учун умумий 
мулк сифатида фойдаланиш хам кузда тутилган. Лекин бу коида 
хаётга канчалик татбик этилгани маълум эмас. Тадкикотчилар эса 
бу коидани зодагонлар орасидаги юзлаб аёллардан иборат 
харамлар тутиш одатига карши кулланган, деб хисоблайдилар.
Маздакийлик диний гоя ёки диний таълимотдан кура, купрок 
чукур ижтимоий-иктисодий сабаблар заминида юзага келган 
диний-сиёсий харакат булиб, халк оммасининг орзуларини 
амалга ошириш йулидаги уринишлари асосига курилган эди. 
Аммо бу харакат уз олдига куйилган максадга эриша олмади.

Download 5,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish