1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

7-rasm. Muvozanatli narx.
Grafikda narxning 350 soʻm darajasidagi bozor holati tovarlar ortiqcha ishlab 
chiqarilishini koʻrsatadi va toʻyingan bozorni ifodalaydi. Aksincha, 150 soʻm darajasidagi bozor holatida 
tovar taqchilligi (defitsit) vujudga keladi va taqchil tovar bozorini tavsiflaydi. Muvozanatli narxni tushunib 
olish uchun vaqt omili katta ahamiyatga ega boʻladi. Shu sababli bozordagi bir zumlik, qisqa davrli va 
uzoq davrli muvozanatlik holatni farqlash zarur. Bir zumlik muvozanat uchun taqdim qilinadigan 
tovarlarning oʻzgarmas yoki doimiy miqdori xos. Bu ishlab chiqarishning bozor vaziyatiga tez, birdaniga 
moslasha olmasligi bilan bogʻliq. Qisqa davrli muvozanatlikni, ishlab chiqarish va taklifni vaqtinchalik 
amal qiluvchi omillardan foydalanish asosida koʻpaytirish imkoniyatini taqozo qiladi. Bunday vaqtinchalik 
omillarga ish vaqtidan tashqari, dam olish va bayram kunlari ishlash, ish smenasini koʻpaytirishlar kiradi. 
Uzoq davrli muvozanatlik oʻzgarishi uzoq muddatli davrdagi omillardan foydalanishni taqozo qiladi. 
Bunda ishlab chiqarishni qayta qurollantirish, yangilash va qoʻshimcha quvvatlarni vujudga keltirish bilan 
bogʻliq investitsiyalar haqida gap boradi. Bu davrda yangi korxonalarni qurish hamda mazkur bozorda 
yangi korxonalarning paydo boʻlishi ham mumkin boʻladi. 
Iste’molchining tovar narxlarining oʻzgarishiga sezgirlik darajasini aniqlashda narxli egiluvchanlik 
tushunchasidan foydalaniladi. Ayrim mahsulotlar narxidagi uncha sezilarli boʻlmagan oʻzgarishlar sotib 
olinadigan mahsulot miqdorida katta oʻzgarishlar boʻlishiga olib kelishi mumkin. Bunday mahsulotlarga 
talab nisbatan egiluvchan deyiladi. Boshqa xil mahsulotlar narxidagi sezilarli oʻzgarish xarid miqdorida 
faqat katta boʻlmagan oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin. 
Talab hajmiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar oʻzgarmay qolgan sharoitda narxning
1% ga oʻzgarishi talabning necha foizga oʻzgarishini ifodalovchi koʻrsatkich talabning