1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

undirma sanoatda 
ham qoʻshimcha daromad olinadi. Ma’lumki foydali qazilma konlari joylashuvi (va demak, ishlash uchun 
qulayligi) jihatidan ham, konning boyligi jihatidan ham bir-biridan farq qiladi. Xuddi qishloq xoʻjaligidagi 
singari, oʻrta va yaxshi konlardagi korxonalar qoʻshimcha foyda oladilar, u ham differentsial rentaga 
aylanadi. 
Ijara haqi. 
Renta munosabatlarini qarab chiqishda rentaning ijara haqidan farqiga e’tiborni qaratish 
zarur. Agar ijaraga beriladigan yerga oldin bino, inshoot va shu kabilar qurish bilan bogʻliq ravishda 
kapital qoʻyilmalar sarflanmagan boʻlsa, ijara haqi va renta miqdoran birbiriga toʻgʻri keladi. Aks holda, 
ijara haqi yer rentasidan farq qiladi. Ijara haqi quyidagilardan iborat: yerdan foydalanganlik uchun 
toʻlanadigan renta (R), yerga ilgari sarflangan kapital uchun foiz (r); yer uchastkasini ijaraga bergunga 
qadar unga qurilgan inshootlar amortizatsiyasi (A). Buni formulada quyidagicha yozish mumkin: 
IÕ 













irratsional narxlar
deb 
ataydilar. Yer uchastkasining egasi uni sotishda olingan summani bankka qoʻyilganda, u keltiradigan foiz 
tarzidagi daromad shu yer uchastkasidan olinadigan rentadan kam boʻlmagan taqdirdagina yerni sotadi. 
Boshqacha aytganda, yerning narxi kapitallashtirilgan rentadir. Boshqa sharoitlar teng boʻlganda, xuddi 
shu renta miqdori yer narxini belgilaydi. U renta miqdoriga toʻgʻri va ssuda foizi normasiga teskari 
mutanosibdir. Shunday qilib, yerning narxi ikkita miqdorga bogʻliq: 1) yer uchastkasi egasi olish mumkin 
boʻlgan yer rentasi miqdoriga; 2) ssuda foizi me’yoriga. Shundan kelib chiqib yerning narxi quyidagi 

---

formula boʻyicha aniqlanadi: 





Н
Е
bunda B - yer narxi; R- renta; rʻ - ssuda foizi me’yori. Faraz qilaylik, R – 15 ming doll., roʻ = 5%. Bunda 
B=300 ming doll. ga teng boʻladi. Yer egasi faqat shu narxdagina yerini sotishi mumkin, chunki muayyan 
miqdordagi kapitaldan olinadigan foiz unga bankdan Shunday yillik daromad olishga imkon beradiki, u 
rentaga teng boʻladi. Renta miqdori oʻsib, ssuda foizi me’yori pasayib borgan taqdirda yerning narxi oʻsib 
boradi. Er narxini aniqlashning bu usuli nazariy ahamiyatga ega. Amalda yer narxi, yer uchastkasiga talab 
va taklifga ta’sir koʻrsatuvchi koʻplab omillarga bogʻliq. Jumladan, yerga narxning oʻsishini, unga 
noqishloq xoʻjalik maqsadlari uchun foydalanishga talabning oʻsishi bilan tushuntirilishi mumkin. 
Inflyatsiya va asosan giperinflyatsiya sharoitida yerga talab keskin oʻsadi, bu tegishli ravishda yer 
narxining oʻsishiga olib keladi. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan gʻarb mamlakatlarida XX asr boshlaridan 
to hozirgi davrgacha yer narxi barqaror oʻsish tamoyiliga ega boʻlib, faqat ayrim davrlardagina uning 
pasayishi kuzatiladi.