1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

4–rasm. Doimiy, oʻzgaruvchi va umumiy (yalpi) xarajatlarning grafikdagi tasviri
Mahsulot birligini ishlab 
chiqarishga qilinadigan sarf-xarajatlarni hisoblash uchun 
oʻrtacha umumiy, oʻrtacha doimiy va oʻrtacha oʻzgaruvchi xarajatlar tushunchalaridan foydalaniladi. 
Oʻrtacha umumiy xarajatlar yalpi (umumiy) xarajatlarning ishlab
chiqarilgan mahsulot miqdori nisbatiga teng:
bu yerda: OʻUX – oʻrtacha umumiy xarajatlar; UX – yalpi 
(umumiy) xarajatlar; M – ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori. 
Oʻrtacha doimiy xarajatlar doimiy xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot
miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi:
bu yerda: OʻDX – oʻrtacha doimiy xarajatlar; DXS – doimiy xarajatlar 
summasi. M – ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori. 
Oʻrtacha oʻzgaruvchi xarajatlar oʻzgaruvchi xarajatlarni ishlab chiqarilgan
mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi:
; 
М

---

O ХS
O
'
O
' 
Х 


OʻOʻX – oʻrtacha oʻzgaruvchi xarajatlar; 
OʻXS – oʻzgaruvchi xarajatlar summasi. 
Shuningdek, oʻrtacha umumiy xarajatlarni oʻrtacha doimiy va oʻrtacha oʻzgaruvchi
xarajatlarning yigʻindisi sifatida ham ifodalash mumkin:
OʻUX = OʻDX + OʻOʻX. Bu oʻrtacha umumiy, doimiy va oʻzgaruvchi xarajatlarning egri chiziqlari quyidagi 
koʻrinishda boʻladi (5-rasm): 
S 
OʻOʻX 
OʻUX 
M 
OʻDX 
0 Q 
5–chizma. Oʻrtacha xarajatlarning egri chiziqlari.
Eng yuqori darajada foyda olishga erishish uchun tovar 
ishlab chiqarishning zarur miqdorini aniqlash zarur. Bunda iqtisodiy tahlil vositasi boʻlib soʻnggi 
qoʻshilgan xarajat tushunchasi xizmat qiladi. Avvalo 
soʻnggi qoʻshilgan xarajat deb, mahsulotning