1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

natijasida vujudga keladigan xarajatlardir. 
Bunday xarajatlarga yollanma ishchilar ish haqi, xom-ashyo 
va materiallar uchun toʻlovlar, kredit uchun foiz toʻlovlari, ijaraga olingan yer uchun renta, transport 
xizmati va boshqa har xil xizmatlar uchun toʻlovlar kiradi. Tashqi xarajatlar toʻlov hujjatlari bilan 
rasmiylashtiriladi, shu sababli buxgalteriya xarajatlari deb ham ataladi. 
Korxonaning oʻziga tegishli boʻlgan resurslardan foydalanishi bilan bogʻliq
xarajatlar ichki xarajatlar deyiladi. 
Bunday xarajatlar pul toʻlovlari shaklida chiqmaydi. Shu sababli ichki 
xarajatlar darajasini baholash oʻz resurslari qiymatini Shunga oʻxshash resurslarning bozordagi narxlariga 
taqqoslash orqali amalga oshiriladi. 
UMUMIY XARAJATLAR
Ishlab chiqarish xarajatlari Muomala xarajatlari Ish haqi Xom ashyo 
xarajatlari Yonilgʻi va moylash materiallariga xarajatlar Amortizatsiya va h.k. Qoʻshimcha muomala 
xarajatlari Sof muomala xarajatlari 
2-rasm. Xarajatlarning jalb etilish manbaiga koʻra turkumlanishi.
Shu bilan birga tadbirkorlik faoliyatini 
ushlab turish uchun zarur boʻlgan toʻlov – normal (me’yordagi) foyda ham renta va ish haqi bilan birga 
xarajatlarning tarkibiy qismi hisoblanadi. Normal foyda iqtisodiy foydadan farq qiladi. 
Normal foyda – bu 
iqtisodiy resurs
sifatidagi tadbirkorlik qobiliyatini ragʻbatlantirib turish uchun toʻlanadigan haq

---

hisoblanadi. 
Agar biron-bir faoliyat turi normal foyda keltirmasa, tadbirkor bu faoliyat turi bilan 
shugʻullanishdan toʻxtaydi va oʻzining kuch-quvvatini boshqa faoliyatga sarflaydi. Sarf-xarajatlarni ichki 
va tashqi xarajatlarga ajratish, korxona iqtisodiy faoliyati samaradorligini oshirish yoʻllarini qiyosiy tahlil 
qilish imkoniyatini beradi. Ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishiga ta’sir qilish yoki qilmasligiga qarab 
xarajatlar doimiy va oʻzgaruvchi xarajatlarga boʻlinadi (3-rasm).