Яхшиева М. Т. Монетар сиёсат назарияси: Ўқув қўлланма. –Т

Селевкид ва Грек-бақтрия
давлатларнинг тузилиши билан боғлиқ. Эрамиздан аввалги III-II асрларда 
шимолий Бақтрия Сўғд, Бухоро, Хоразмда кумуш ва субэрат (юпқа кумуш 
билан қопланган, бронза асосли) тангалар чиқарила бшланди. 
Эрамиздан аввалги I асрларда соф кумуш ва мис тангалар чиқарила 
бошланди, уларнинг бир томонида маҳаллий ҳокимнинг портрети 
тасвирланган, иккинчи томонида эса сўғд, хоразм, кейинроқ эса бақтрия 
тилида ёзилган ёзув ва турли тасвирлар акс эттирилган. 
Бошқа танга пуллар тизими жанубий Ўзбекистон ва Туркманистон 
ҳудудларида жойлашган кўчманчи халқлар томонидан тузилган йирик 
Кушон империяси даврида янада ривожланди. Бу тизим кумушга эмас, турли 
номиналдаги олтинга асосланган. Эрамиздан аввалги III асрда Ўрта Осиё 

---

15 
ҳудудда Кушон давлатининг парчаланиши билан пул тизими кризиси юзага 
келди: тангалар сифати ёмонлашди, оғирлиги енгиллашди, буларнинг 
барчаси қулдорлик тузуми таназзули билан боғлиқдир. 
Илгари ўрта асрлик олтин тангалар Ўрта Осиё мамлакатларида зарб 
этилмаган. Кумуш тангалар учун “драхма” грек атамаси, бронза тангалари 
учун эса “пани” маҳаллий сўғд сўзи ва биз учун таниш бўлган “танга” 
(“деньга”) сўзи қўлланилган. 
Ўрта Осиё пул тизими араблар ва мусулмонлик меъёрлари кириб 
келиши билан кескин ўзгарди. Олтин динорлар (римча “динарий” сўзидан 
олинган), кумуш дирхамлар (грекча “драхма” сўзидан олинган) ва мис 
фельслар чиқарила бошланди. 
IX аср охирларида Маворауннаҳрда маркази Бухоро шаҳри бўлган 
Самонийлар давлати барпо этилди. Бу даврда танга юқори ривожланиш 
даражасига етди. Тангалар кумуш миқдорининг юқорилигига қараб 
фарқланди. Савдо алоқаларининг кенгайиши кумушнинг Европага оқиб 
кетишига олиб келди. Бунга Уралдан Англиягача ҳудудларда археологлар 
томонидан топилган кўпгина бойликлар мисол бўла олади. 
XI аср бошларида Сомонийлар давлати ўрнига турк ҳоқонлиги 
династияси кириб келди ва у ҳам пул муносабатларида бир қанча ўзгаришлар 
ясади. 
XIII асрда тангалар Бухоро, Хива, Қўқон, шунингдек, Тошкентда ҳам 
босиб чиқарила бошланди. Бухорода тангаларнинг юқори пробаси 
ўрнатилди, уларни зарб этиш эркин тарзда амалга оширилди. Ҳар қандай 
шахс давлат танга идорасига кумуш олиб келиши ва ўрнига кумуш танга (3,1 
гр.) олиши мумкин эди. Шунингдек, олтин тангалар ҳам (“тилло” – 4,8 гр.) 
босила бошланди. 
Бухорода манғитлар династиясининг бошқаруви билан юқори пробали 
олтин тангалар чиқарила бошланди. Рус савдогарлари Бухоро олтин 
тангаларини олишга жуда ишқибоз эдилар. Уларнинг пробаси форс ва ҳинд 
олтинларини йўлда қолдириб кетар эди. Бу тангаларни босиш доимий 

---

16 
равишда амалга оширилди. Улар орқали асосан йирик савдолар амалга 
ошириларди.
XIX асрнинг охирларида Бухорода қоғоз пуллар ҳам муомалага кира 
бошлади. Шуниси қизиқарлики, бунинг 
учун амир 
машинадан 
фойдаланишни таклиф қилди. Лекин, шу масала бўйича йиғилган кенгаш 
аъзолари дарҳол унга қарши чиқдилар: “пулни қандай қилиб машинада 
чиқариш мумкин” ва пуллар аввалгидек қўлда чиқарила бошланди. 
Маҳаллий тангаларни босиш Ўзбекистоннинг Совет Иттифоқига қўшилиши 
билан тўхтатилиб қўйилди, фақатгина бугунга келиб, мустақиллик 
йилларидагина ўз пуллари – сўм ва тийинларни (1994 йилдан бошлаб) чиқара 
бошлади. 
Россияда Дмитрий Донский даврида пул сифатида қуйма кумушлар – 
“
гривна
”лар муомалада бўлган, танга сифатида рим динорлари (VIII аср 
ярмигача), шарқ дирхамлари (VIII–X асрлар,) ғарб тангалари (XI асрдан) 
ишлатилган. Мўйна бойликлари – кўн,