O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Patogenezi. 
Bakterial agent, uning toksinlari yuqori nafas yo’llari 
va bronxlar shilliq qavatini, simpatik nerv tolalari tugunlarini 
zararlantiradi, bu zararlanish o’z navbatida bronxlar trofikasining
buzilishiga olib keladi. Bakterial agentlar va ular ishlab chiqargan
zararli moddalar (toksinlari) nafas yo’llarining himoya
xususiyatlarini, spetsifik va nospetsifik chidamlilik qobiliyatini keskin
kamaytiradi natijada bronxlar yallig’lanadi.
Birlamchi bronxitlar-bronxial daraxtining to’g’ridan to’g’ri tamaki 
tutuni yoki atmosfera havosining har xil zararli omillar va 
mikroorganizmlar bilan zararlanishi natijasida vujudga keladi. 

---

75 
Ikkilamchi bronxitlar-bunda bronxit odatda rinosinusit, o’pkaning 
surunkali abtsessi hamda boshqa kasalliklar asorati natijasida ya’ni 
qizilcha, ko’k yo’tal, tuberkulyoz, yurak qon tomir tizimi kasalliklari 
biriktiruvchi to’qimaninig diffuz sistemali kasalliklari natijasida yuzaga 
keladi.
Patologoanatomik
o’zgarishlar-shilliq qavatda qizarish va shish, 
shilliq osti qavatini neytrofillar va limfotsitlar bilan infiltratsiyasi, 
tsilindrik epiteliylar ko’chishi va degeneratsiyasi, qadoqsimon 
hujayralarni ko’payishini kuzatiladi. 
Klassifikatsiya.
Etiologiyasiga ko’ra infektion (bakterial, virusli), 
noinfektsion-ximik, fizik, aralash va aniqlanmagan etiologiyali 
bronxitlar. Bronxlarni shikastlanishiga ko’ra - traxeobronxit, bronxit, 
bronxiolit va h.k. Eksudatning xarakteriga ko’ra- kataral, yiringli 
bo’ladi. 
Kasallikning klinikasi.
Boshlang’ich kunlarida yo’tal quruq 
bo’ladi, keyinchalik qiyin ajraluvchan shilimshiq balg’am bilan yoki 
yiring aralash shilliq yoki yiringli balg’am ajralishi bilan bo’ladi. 
Bemorlarda ish qobiliyati pasayishi, tumov, bosh og’riqlari bezovta 
qiladi. Kichik kalibrli bronxlar va bronxiolalar shikastlanganda hamda 
bronxoobstruktiv sindromda nafas chastotasi oshadi, hansirash 
kuzatiladi, nafas yetishmovchiligi hatto nafas siqilishi kuzatilishi 
mumkin.
Kasallik to’sh suyagi atrofida og’riq, yuqori nafas
yo’llarining o’tkir yallig’lanishiga xos o’zgarishlar bilan boshlanib,
yallig’lanish bronxlarga tarqalgach, hansirash va ketma-ket yo’talish
paydo bo’ladi, bemorlar yo’talish vaqtida ko’krak qafasining pastki
qismida og’riq sezadilar. Holsizlik, terlash, tana haroratining 37,5-
38 ºC ga ko’tarilishi, gripp bilan og’rigan bemorlarda esa lablariga
uchuq toshishi (herpes labialis) kuzatiladi. 
O’tkir bronxitlarda palpator va perkutor o’zgarishlar xarakterli 
emas. Bemorlar auskultatsiya qilinganida qattiq (dag’al) nafas hamda 
quruq xrillashlar eshitiladi. Yo’tal bilan birga balg’am ajralganda nam 
xrillashlar eshitiladi (katta, o’rta, kichik kalibrli nam xrillashlar). 
Bronxoobstruktiv sindrom bilan kechsa o’pkada tarqalgan quruq
hushtaksimon yoki g’o’ng’illovchi xirillash eshitiladi, yo’taldan
so’ng xirillashning kamayishi kuzatiladi. Kasalliknig 2-3 kuni nam
xirillash paydo bo’lishi mumkin. O’tkir bronxit kasalligida o’pka
rentgenogrammasida o’zgarish bo’lmaydi. Tashqi nafas funksiyasi
tekshirilganda o’pkaning tiriklik sig’imi va maksimal ventilyasiya

---

76 
15-20% ga kamayadi. Qonning kislorod bilan to’yinishi daqiqali
(minutli) nafas chastotasi (sig’imi) ning ortishi hisobiga buzilmaydi.