O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta-maxsus ta’lim Vazirligi Toshkent Davlat stomatologiya institute Buxoro filiali

Patologo-anatomik o’zgarishlar. 
Meda osti bezida β-hujayralarni 
kamayganligini, 
ularni 
degeneratsiyasini, 
gialinoz 
va 
fibrozli 
o’zgarishlarini ko’rishimiz mumkin. Tomirlarda morfologik o’zgarishlar 
kuzatiladi, ko’z to’r pardasida tomirlar angiopatiyasi (retinopatiya), nerv 
hujayralarida (neyropatiya), buyrakda (tugunchali glomeruloskleroz, 
kanalchali nefroz) kuzatiladi. 
Klinik manzarasi
. Qandli diabetning quyidagi klinik bosqichlari 
farq qilinadi.
1.
Diabet oldi bosqichi 
2.
Yashirin (latent subklinik) diabet 
3.
Yaqqol (klinik) diabet 
Uchlik simptomdan tashkil topgan bu: poliuriya-ko’p siyishdan, 
kechqurungi siydik miqdori va chastotasi oshishi yani nikturiya, 
polidipsiya-(tashnalik), 
polifagiya-ishtaha 
kuchayishidir. 
Giperlipidemiya (qonda to’yinmagan yog’ kislotalar miqdori oshishi, 
lipid, xolesterin, fosfolipidlar, triglitseridlar) miqdorini oshishi. 
To’yinmgan yog’ kislotalarni jigarga kelishi, bularni ko’p oksidlanishiga 
olib keladi va bu o’z navbatida atsetil-KoA hosil bo’lishiga olib keladi 
va bundan atsetouksus, β-oksimoy kislota, atseton hosil bo’ladi. 
Giperketonemiya lipid almashinuvining og’ir buzilish turi bo’lib, insulin 
yetishmovchiligi sharoitlarida 300-400 mg/l yetadi. Bemorlar teri 
qichishidan, ayollar ko’pincha tashqi jinsiy azolari atrofi qichishidan 
noliydilar. Umumiy darmonsizlik orta boradi. Tana massasi kamayadi, 
bular suvsizlanish oqibatida terining oziqlanishi buzilishidan vujudga 
keladi. 
Bunday 
bemorlarda 
aterosklerotik 
jarayonlar, 
yog’ 
almashinuvining buzilishi munosabati bilan odatdagidan kuchliroq 
rivojlanadi. Shuning uchun diabet kechishini yurak toj tomirlari 
(miokard infarkti yuz berishi) va miya tomirlari (insult) zararlanishi 
ko’rinishidagi aterosklerotik belgilar og’irlashtirishi mumkin. Tana 
massasi kamayadi bu asosan suv yo’qotish, oqsil, uglevod, yog’lar 
katabolizmi hisobiga bo’ladi. Periferik tomirlar to’ri kengayishi tufayli 
teri qoplamlari pushti rang tus oladi, aksariyat terida chipqonlar 

---

453 
(qichishda tirnalish sababli) paydo bo’lib, bular suvsizlanish oqibatida 
terining oziqlanishi buzilishidan vujudga keladi. Bunday bemorlarda 
aterosklerotik jarayonlar yog’ almashinuvining buzilishi munosabati 
bilan odatdagidan kuchliroq rivojlanadi. Shuning uchun diabet 
kechishini yurak toj tomirlari (miokard infarkti yuz berishi ehtimol) va 
miya tomirlari (insult) zararlanishi ko’rinishidagi ateroskleroz belgilari 
og’irlashtirishi mumkin. Tomirlarni shikastlanishi juda xavfli bo’lib, 
o’limni va nogironlikni asosiy sababi hisoblanadi. 
Tomirlarni 
shikastlanishi, 
spetsifik 
mikroangiopatiyalar 
va 
nospetsifikda 
makroangiopatiyalar bo’lishi mumkin. Tomirlarni og’ir shikastlanishida 
ikala holat birgalikda kelishi ham mumkin. Tomirlar, kapilyarlar 
shikastlanishi natijasida barcha ichki azolarda o’zgarishlar bo’ladi.