12 kirish dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi

Detallarga mexanik ishlov berish usullari. 
Turli ko„rinishdagi ishlov 
berish usullarini amalga oshirish uchun juda ko„plab metallga ishlov berish 
dastgohlari: tokarlik, frezerlash, randalash, zarb berish, silliqlash, qirquvchi, 
teshuvchi, karuselli va boshqalar mavjud. Bunday dastgohlarda qo„llaniladigan 
asboblar: kesib otuvchi keskich, randalovchi keskich, parma, zenker (ko„p tishli 
kesuvchi asbob), zenkerlash, toretsli freza (ko„p tig„li kesuvchi asbob), silindrik 
freza, chervyakli freza, belgilovchi, planka (silindrik teshikka rezba o„yuvchi), 
pichoqlari almashtirilib turadigan uch yo„qlama diskli freza, protyajka, razvertka, 
shlifovkalash (silliqlash) kabi asboblar mavjud.
Yuqorida qayd etilgan kesuvchi asboblarni detallarning shakliga, 
bajariladigan ishning ko„rinishiga qarab tanlanadi. Detallarga ishlov berish 
jarayonida yuzalar butunlay tekis bo„lmaydi, ya‟ni notekisliklar paydo bo„ladi. 
Notekisliklar majmuyi 
yuzaning g„adir-budirligi
deyiladi. G„adir-budirligini 
baholash uchun O„z. DSt 2.789:98 tomonidan turli ko„rsatgichlar qabul qilingan: 
R
a
– yuza profilining o„rta arifmetik chetga chiqishi; 
R
Z
 
– profilning o„nta nuqtasi 

---

77 
bo„yicha g„adir-budirlikning balandligi; 
S
m
– g„adir-budirlikning cho„qqilari 
bo„yicha o„rtacha qadami; 
t
p
– profilning nisbiy tayanch uzunligi; 
P
– real yuza 
profili kesimi darajasining sonli qiymati. 
Yuzalarning g„adir-budirligini tasnifiy (klass)lash me‟yor (norma)langan 
baza uzunligidagi yuzalarda 
R
a
va 
R
Z
parametrlarning sonli qiymatlari maxsus 
jadvalda ko„rsatilganlar bo„yicha amalga oshiriladi. 
Quyida barcha yuzalar g„adir-budirligi bir xil bo„lishi kerak bo„lgan holda 
saqlanishiga misol (2.2.19-rasm, 
a
), yuzaning bir qismi bir xil g„adir-budirlikka 
ega bo„lishi kerak bo„lgan holdagi belgilanishidagi misol (2.2.19-rasm, 
b
), yetkazib 
berilgan paytdagi hamda saqlanadigan yuzalarning (ko„rsatilganlaridan tashqari) 
g„adir-budirlikni belgilashga misol (2.2.19-rasm, 
c
) lar berilgan. 
G„adir-budirliklar yo„nalishining shartli belgilari chizmalarda zarur hollarda 
qo„yiladi. Talab qilingan sirtni hosil qilish uchun yuzaga ishlov berish turi yagona 
bo„lsa, u holda bu ishlov berish turi chizmaga yuzaning g„adir-budirlik belgisida 
ko„rsatiladi. Yuzalarning g„adir-budirlik belgilari detal tasvirlarining kontur, 
chiqarish chiziqlariga yoki chiqarish chiziqlarining tokchalariga qo„yiladi. 
Detallarning barcha yuzalarining g„adir-budirligi bir xil bo„lsa, belgi chizmaning 
yuqori o„ng burchagida joylashtiriladi va ko„rinishlarda qo„yilmaydi. 
2.2.19-rasm