Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

42-rasm.
 
Qolipni ajratish usullari: 
a – opokani ko‘tarib-ajratish; b – modelni tushirib ajratish; v – model 
plitani aylantirib ko‘tarib modelni ajratish: 1 – model; 2 – opoka;
3 – model plita; 4 – tortiladigan plita; 5 – aylanadigan stol; 6 – shtiftli 
mexanizm. 
 
4-§. Qoliplarni quritish
Ma’lumki, yirik qoliplar tayyorlashda ularni puxtalash 
maqsadida 250–450
o
C da bir necha soat qizdiriladi. (Ba’zan 
qolip bo‘shlig‘iga kiritiladigan quritkichlardan ham foy-
dalaniladi.) Qoliplarni quritishga sarflanadigan vaqtni 
qisqartirish maqsadida CO
2
gazidan ham foydalaniladi. 
Buning uchun 5-6% suyuq shisha qo‘shilgan qolip (sterjen) 
orqali CO
2
gazi o‘tkazilganda, u suyuq shisha bilan 
reaksiyaga kirishib silikat kislota (gidrogel) hosil qiladi va 
bu kislota qum donalarini yupqa parda bilan qoplab, 15-20 
1 2
1
2
3
6
a
b
4
5 3
v 
1
6

---

133
daqiqada ularni o‘zaro puxta bog‘laydi. 
5-§. Metall qotishmalarni erituvchi pechlar
Quymakorlikda zarur tarkibli cho‘yan, po‘lat va rangli 
metall qotishmalarni olishga vagranka deb ataluvchi shaxta 
pechdan, kichik konvertorlardan, elektrpechlardan keng 
foydalaniladi. Kuzatishlar ko‘rsatadiki, quyuv sexlarda 
olinayotgan cho‘yan quymalarning – 90% dan ortiqrog‘i 
vagrankalarda olinadi, chunki bu pechlarni tuzilishi 
oddiyligi, boshqarilishi qulayligi, kam yoqilg‘i talab etishi 
bilan birga uzluksiz va unumli ishlaydi. 
Vagranka pechining tuzilishi va ishlashi 
vagranka 
silindrik shaxta pechi bo‘lib, devorlari o‘tga chidamli shamot 
g‘ishtidan terilgan va sirtidan esa po‘lat list bilan qoplangan. 
U massiv cho‘yan plita taglik (4) da, taglik esa poydevorga 
o‘rnatilgan ustunlarda yotadi, taglikning markazida pechning 
ichki devori diametriga teng teshigi bo‘lib, zich berkitilgan 
(ta’mirlash vaqtida ochiladi) o‘txona tubi qum va qolip 
materiallari bilan to‘ldirilib, zichlangan bo‘ladi. Pechni 
shaxta qismida shixta materiallarni yuklash darchasi (10) 
bor. Shixtaning pechga yuklashda devorlari shikastlan-
masligi uchun darchani pastrog‘iga devoriga cho‘yan plita 
(9) o‘rnatilgan. Pechga kiritilgan koksning yaxshi yonishi 
uchun ventilator 6 dan havo halqali havo qutisi orqali 
furmalar (5) ga 350–700 mm suv ustuni bosimida haydab 
turiladi. Odatda furmalar ikki va ba’zan uch qator qilib 
o‘rnatiladi. O‘txonaning tubida cho‘yanni pechdan chiqarish 
teshigi uni ustrog‘ida shlak chiqarish teshigi bo‘lib, ularga 
novlar (14) o‘rnatilgan. O‘txonada yig‘ilayotgan cho‘yan 
novi orqali cho‘yan yig‘ich (15) ga vaqti-vaqti bilan chiqarib 
turiladi. Pechning shixta materiallar yuklanadigan darcha-
sidan yuqori silindrik qismi truba deyiladi. Uning ustki 
qismiga uchqun so‘ndirgich (11) o‘rnatilgan. Jarayonda 

---

134
ajralayorgan gazlar bilan chiqayotgan cho‘g‘langan 
zarrachalarni sovitib, tashqariga chiqarmay yig‘adi (50-
rasm). 
Soatiga 2 tonnagacha cho‘yan ishlab chiqaradigan 
pechlar kichik 2–10 tonnagacha o‘rta va ortig‘iga katta 
pechlar deyiladi.