Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

7.3. Blokcheyn texnologiyalari va smart kontraktlar 
Endi blokcheynlarning mohiyati va amaliy-iqtisodiy ahamiyati haqida ham 
yana biroz to’xtalib o’tamiz. Ko’pincha “
Blokcheyn — ma’lumotlarni saqlash 
uchun taqsimlangan reyestr (ruyhat)
…” deb tushuntiriladi. Ushbu izohni bir necha 
marta eshitgan, biroq hech narsani tushunmagan bo‘lishingiz mumkin. Shuning 
uchun bu atamaning klassik ma’nosini keltirib o’tamiz: Blokcheyn — bu bir-biri 
bilan internet orqali bog‘langan ko‘plab kompyuterlarda bir vaqtning o‘zida 
saqlanuvchi taqsimlangan ma’lumotlar bazasidir. Uning nega kerakligini misol 
yordamida tushuntirish osonroq. AQSh dagi akangizga bank jo‘natmalari orqali 
100 dollar yubordingiz deb tasavvur qiling. Jo‘natma shaklini to‘ldirganingizdan 
so‘ng, bank xodimi shahsiy hisobingizdan pulni yechib olib, uni halqaro 
o‘tkazmalar uchun bankning yagona hisobiga o‘tkazadi. Shundan so‘ng, boshqa 
xodim bu pullarni agent bankning hisobiga o‘tkazadi, u esa, o‘z navbatida, pullarni 
AQSh ga o‘tkazadi. U yerda o‘tkazmangiz aynan shu tahlit akangizning shaxsiy 
hisobiga tushadi. Jo‘natma davomida hech kim xatoga yo‘l qo‘ymagan bo‘lsa, uch 

---

275 
kun o‘tib akangiz 97 dollarni oladi (
barcha banklarning komissionlari olinganidan 
so‘ng, albatta
). Biroq eng qo‘rqinchlisi, shu uch kun ichida na siz, va na sizning 
akangiz, qolaversa, bankirlardan hech biri ayni vaqtda pullaringiz qayerda 
ekanligini va ularning hisobini kim yuritayotganligini bilmaydi. Serverning 
kutilmaganda buzilib qolishi, bank xodimining insofsizligi yoki xakerlik hujumi 
uzoq surishtiruvlarning boshlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ahir bu kabi 
hodisalar hisobingizdagi pullar bilan ham sodir bo‘lishi mumkin-ku. Demak, siz 
har kuni tizimga umid qilasiz va bankingizga ishonasiz, bu esa katta muammo. 
Hozirda blokcheynlar asosan kriptovalyuta jo‘natmalari uchun foydalanilmoqda. 
Biroq shu bilan bir vaqtda u turli tashkilotlarning turli-tuman maqsadlarini amalga 
oshirish uchun ham faol joriy etilmoqda. Blokcheynning afzalligi uning shaffof, 
tezkor, soddaligi va qiymatida. Siz kriptovalyuta yoki biror-bir ma’lumotni 
blokcheyn orqali jo‘natgan bo‘lsangiz, bunday jo‘natma haqida ma’lumotni 
o‘zgartirish yoki qalbakilashtirishning umuman imkoni yo‘q. Chunki bu jarayon 
butun dunyo bo‘yicha yuz minglab kompyuterlar tomonidan tasdiqlanadi. Aynan 
ushbu kompyuterlarda ushbu ma’lumotning ko‘plab nusxalari saqlanadi — ular 
bilan istalgan foydalanuvchi istalgan vaqtda tanishishi mumkin. Jo‘natma jarayoni 
markazlashmagan holda bor-yo‘g‘i bir necha daqiqa vaqt oladi va bank 
jo‘natmasidan bir necha o‘n marta arzondir. Agar siz pullarni yoki qandaydir 
ma’lumotni blokcheynda saqlasangiz, ushbu qaydlar hech qachon yo‘qolib 
ketmaydi yoki soxtalashtirilmaydi. Bozorning istalgan ishtirokchisi istalgan 
daqiqada moliyaviy ahvolingizga ishonch hosil qilishi mumkin. Blokchenda hech 
qanday uchinchi tomon yoki vositachi ishtirokisiz, to‘liq shaffoflik va hisoblar 
aniqligining matematik kafolati ta’minlab beriladi. 
O’zbekiston Respublikasida blokcheyn bilan ishlashga Toshkent shahrida 
joylashgan «
Mirzo Ulugbek Innovation Center
» innovatsiya markazi qoshidagi 
taqsimlangan reestr texnologiyalari (blokcheyn) bo’yicha vakolatlar markazi 
mas’ul tashkilot bo’lib hisoblanadi. Ushbu taqsimlangan reestr texnologiyalari 
(blokcheyn) bo’yicha vakolatlar markazi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2018 yil 19 fevraldagi PQ-3549-sonli “O’zbekiston Respublikasi Axborot 

---

276 
texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini Faoliyatini 
tashkil etish to’g’risida”gi Qarorini ijrosini ta’minlash maqsadida tuzilgan. 
Xususan, 2018-2019 yillarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari tizimini 
tubdan takomillashtirish bo'yicha "Yo'l xaritasi"ning 7-bo’limida belgilangan 
"Mirzo Ulugbek Innovation Center" innovatsion markazi qoshida blokcheyn 
texnologiyasi imkoniyatlaridan foydalanish shart-sharoitlarni yaratish, kadrlar 
salohiyatini 
oshirish 
hamda 
mahalliy 
dasturchilarni 
tomonidan 
ushbu 
texnologiyani o’zlashtirishni qo’llab-quvvatlash maqsadida Taqsimlangan reestr 
(blokcheyn) texnologiyalari bo'yicha vakolatlar Markazi yaratish ko’zda tutilgan. 
Markaz faoliyati bo’yicha hujjatda (kontseptsiyada) tashkil etilayotgan markaz 
faoliyatining asosiy yo’nalishlari, maqsadlari, vazifalari, tamoyillari va 
faoliyatining tashkiliy-huquqiy mexanizmlari batafsil bayon etilgan. Ushbu 
loyihani amalga oshirish uchun mas'ul ijrochilar bo’lib O‘zbekiston Respublikasi 
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vaziriligi, Mirzo 
Ulug'bek innovatsion markazi va boshqa manfaatdor idoralar hisoblanadi. Hujjatda 
(kontseptsiyada) quyidagi termin va aniqlanuvlar qo’llanilgan: 
