Тошкент темир йўл мухандислари институти "Бухгалтерия ҳисоби ва аудит"

II бўлим бўйича жами
(сатр.490+600) 
770 
340213 
598774 
Итого по разделу II (стр.490+600) 
Баланс пассиви бўйича жами 
(сатр.480+770) 
780 
32591306 
43690376 
Всего по пассиву баланса 
(стр.480+770) 
5-жадвал хисоб-китобларида биз корхона активлари ва пассивларини 
таққосладик. Яни юқорида биз корхона жами активларини жами пассивлар 
йиғиндисига солиштирганимизда натижа бир-хил чиқди бу еса корхона 
қийматлилари баланс холатида еканлигини кўрсатади. Бунда биз баланс 
активини аниқлашда Ативни I ва II бўлимларини кўшгандаги қиймати 44847554 
сўмни ташкил етган бўлса, баланс Пассиви I ва II бўлимлари йиғиндиси хам шу 
суммани яни 44847554 сўмни ташкил етмоқда. Бу ўз навбатида корхонадаги 
барча амалиётлар буғалтерия хисобида тўғри олиб борилганлигини англатади. 
Маълумотларда ишлаб чиқаришни узлуксиз олиб бориш учун зарур 
бўлган ва ҳисобот тузиш даврига қиймат шаклидаги мол-мулки ҳамда уни 
қоплашга жалб қилинган манбалари ўз аксини топади. Бу кеурсаткичлар мол –
мулк хажми, таркиби ва кийматини қай даражадалигини ифодалайди. 
Шунингдек мол-мулкнинг молиялаштириш манбалари, яъни ўзига тегишли 
манбалар ва четдан қарзга жалб қилинган манбалар ҳолати ҳам пассивда 
келтирилган. Балансдаги ҳар бир банд ва бўлим корхоналарнинг молиявий 
ҳолатига боғлиқ, шунинг учун ҳам уни чуқур ўрганиш лозим 

---

34 
6-жадвал 
Хисобот давр учун корхона баланси тузилмаси 
Баланс 
бўлимлари 
номи 
Йил бошига баланс холати 
Йил охирига баланс 
холати 
Ўзгариш
Минг.сўм 
Жами 
нисбатан,% 
Минг.сўм Жами 
нисбатан,% 
(+,-) 
Актив 
- Узоқ 
муддатли 
активлар 
- Жорий 
активлар 
Актив бўйича 
жами 
Пассив 
- ўз 
маблағлар 
-
мажбуриятлар 
Пассив бўйича 
жами 
6-Жадвалдаги малумотларга асосланиб таҳлилни амалга оширсак 
корхона мол-мулки қандай шаклланганлигига баҳо берсак бўлади.Корхона 
активлари икки қисмдан тузилган,булар узоқ муддатли ва жорий активлардан 
иборат.Узоқ муддатли активлар йил бошида жами активнинг 91,19%ни ,йил 
охирида еса 90,83%ни ташкил етган.Жорий активлар йил бошида жами 
активнинг 8.8%ни ташкил етган бўлса,йил охирида бу кўрсаткич 9.1% га тенг 
бўлган.Активлардан узоқ муддатли активларнинг ошиши кўпроқ самарали 
натижа беради.Пассив ҳам икки қисмдан иборат.Булар ўз маблағлари(хусусий 
капитал) ва мажбуриятлардан иборатдир.Корхонанинг ўз маблағлари йил 
бошида жами пассивнинг 98,95%ни ташкил етган бўлса,йил охирида 98,65% 
гат енг бўлган.(йил охирида йил бошига нисбатан 270488 минг сўмга 
ошган).Мажбуриятлари йил бошида 1.04% дан ташкил топган бўлса йил 
охирида 1.34% га тенг бўлган,яъни 101899минг сўмга ошган. Бозор 
иқтисодиёти шароитида айланма маблағлар,захиралар ва тугалланмаган ишлаб 
чиқариш ҳажми енг кам соф фаолият кўрсатдиган шароитга йетарли бўлиши 
лозим.Булардан 
ташқари 
дебиторлар 
билан 
ҳисоб 
–китоблар,пул 
маблағлари,келгуси давр харажатлари ҳам баланснинг айнан шу қисмида кўриб 
чиқилади.

---

35 
4. Янгича иш юритиш шароитида корхоналар мулкининг таркибини ўрганиш 
ва уни кўпайтириш йўлларини аниқлаш хўжалик фаолиятининг таҳлилида 
муҳим ўрин тутади. Айниқса балансга қараб корхона мол-мулки ва 
бойлигининг таркибини кузатиш, соф маблаг ҳолатини аниқлаш, имконият 
меъёрини ўлчашга ёрдам беради. Одатда корхона маблағларига асосан 
воситалар ва оборотдан ташқари активлар. Материал (меъёрлаштирилган) 
айланма пул маблағлари киради. Уларни миқдори ҳиссадорлик, ҳамкорлик, 
кичик ва бошқа корхоналарнинг катта-кичиклигига, ихтисослашуви ва бозор 
шароити рақобатларига бардошлигига боғлиқдир. 2-жадвалда корхона 
мулкининг ҳажми ва таркиби келтирилган. Уни тузишда баланс 
маълумотларидан фойдаланиб, соф, ишлатишга лаёқатли бойликлар ҳолати 
ўрганилади. Келтирилган маълумотлар баланснинг жами суммасига тенг 
бўлади. Молиявий таҳлилнинг муҳим ҳусусиятларидан бири корхона мулки, 
захиралар ва харажатларни ҳар томонлама ўрганишдир. Бундай маблағлар 
таркибига ишлаб чиқариш захиралари, яъни ҳом ашё ва материаллар, сотиб 
олинган ярим фабрикатлар ва комплектловчи буюмлар, конструкция ва 
деталлар, иккиламчи материаллар ва ўрнатилган асбоб-ускуналар, эҳтиёт 
қисмлар, парвариш ва боқувдаги чорва моллари, уруғ ва ем-хашак, арзон 
баҳоли, тез эскирувчи буюмлар ва бошқалар киради. Улар корхонанинг бир 
меъёрида ишлаши ҳамда маҳсулот ишлаб чиқариши ва шартнома бўйича 
сотиш режасини таъминлашга етарли бўлиши лозим. Шунингдек захира ва 
харажатлар таркибига ўсимлик ва чорвачилик бўйича тугалланмаган ишлаб 
чиқариш, келгуси давр чиқимлари, тайёр маҳсулот ва бошқалар ҳам киради. 
Тугалланмаган ишлаб чиқариш харажатларини ҳам ўрганиш ва таҳлил этиш 
лозим. 
Бозор шароитида айланма маблағлар, захиралар ва тугалланмаган ишлаб 
чиқариш ҳажми энг кам, соф фаолият кўрсатадиган шароитига етарли 
бўлиши лозим. Таҳлилда эса баланс маълумотлари ва материалларни
ҳисобловчи счётлардан фойдаланилади. 

---

36 
7-жадвал