Хожибойга ma'ruza

Uzual ma'no- leksemaning semantik tarkibida bor bo'lgan leksik ma'no. 

Okkazional  ma'no-  leksemaning  tildagi  ma'nosiga  xos  bo'lmagan,  ayrim 

shaxsning leksik qo'llashi natijasida yuzaga keltirilgan sun'iy ma'nosi. 

Leksik qo'llash- leksemaning okkazional (nutqiy) ma'noda qo'llanishi. 

 

                LEKSIK MONOSEMIYA VA POLISEMIYA 

                                

                                  Leksik monosemiya 

Leksik  monosemiya  (yunoncha:  monos-«bir»+semia-  «belgi»)-leksemaning 

faqat  bitta  ma'noga  ega  bo'lishi.  Masalan,  o'zbek  tilidagi  guruch  leksemasi  

«sholidan  oqlab  olinadigan  oshlik  don»  ma'nosini,  abadiy  leksemasi  «mangu, 

doimiy»  ma'nosini,  tun  leksemasi  «sutkaning  kun  botishidan  chiqqunigacha, 

oqshomdan  tong  otgunigacha  bo'lgan  qismi»  ma'nosini  ifodalaydi.  Bu 

leksemalarning boshqa ma'nolari yo'q. 

Monosemiya  hodisasi  o'zbek  tilida  bir  ma'nolillik  deb  ham  yuritiladi.  Bir 

ma'nolilik  ko'proq  terminlarga,  yangi  yaratilgan  yoki  boshqa  tildan  yangi 

o'zlashtirilgan  leksemalarning  boshlang'ich  ishlatilish  davriga  xosdir:  to'rtburchak 

(matem.  termin),  go'mmaxona  (yangi  yaratilgan  leksema),  supermarket  (yangi 

o'zlashtirilgan so'z) va b.lar/ 

Yangi  yaratilgan  yoki  yangi  o'zlashtirilgan  leksemalar  vaqt  o'tishi  bilan  turli 

lisoniy va nolisoniy omillar ta'sirida ko'p ma'noli so'zlarga aylanib qolishi mumkin. 

Atoqli  otlar  ham  shartli  ravishda  monosemantik  leksemalar  qatoriga 

qo'shiladi.

1

  

 

                                                           

1

 Tursunov U., Muxtorov J., Rahmatullayev Sh.,  Ko’rsatilgan asar, 80-b. 

---